معرفی کتاب

نقاشی‌های این کتاب، در کتابی به نام «فتوح الحرمین» نقاشی شده بود که این نقاشی‌ها چاپ شده و با توضیح گزارش‌های تاریخی همراه شده است. فتوح الحرمین منظومه‌ای است برای شناساندن حج با همۀ ابعاد آن که در سال‌های 911 ـ 914 هجری پدید آمده و دارای نگره سنی اما عرفانی است. این کتاب به دلیل جاذبۀ ادبی و عرفانی خود و هین طور نگاه ستایش‌آمیزی که نسبت به امامان دارد و مؤلف را تا سرحد یک سنی دوازده امامی بالا می‌برد، مورد توجه ایرانیان فارسی‌زبان بوده است. نقاشی‌ها به مسجدالحرام، مسجد النبی، قبرستان بقیع و قبرستان مکه مربوط می‌شود.

نگاره‌های موجود در نسخ این کتاب بسیار ساده و طبیعی هستند، به ویژه برای عامۀ مردم، کسانی که با یک نگاه می‌توانند در مسیر هدف کتاب قرار گرفته و پی به چگونگی موقعیت جغرافیایی بناهای تاریخی ببرند. کتاب با نگاه یک سنی معتدل نوشته شده است که افزون بر اصحاب و خلفا، به امامان و حضرت زهرا احترام می‌گذارد. در واقع تصویری که از اماکن تاریخی حرمین در نظم و نقش این کتاب ارائه شده، ملایم با احساسات عامۀ مسلمانان در مقطعی است که هنوز جدال‌های عثمانی ـ صفوی اوضاع اختلاف میان مسلمانان را به ویژه در حرمین و ایام حج آشفته نکرده بود.

دربارۀ ارزش تاریخی این نگاره‌ها از منظر تاریخی باید گفت افزون بر جنبه‌های راهنمایی زائران و نیز ابعاد هنری آن، فواید تاریخی نیز در این میان وجود دارد؛ به طوری که در برخی موارد یک نگاره می‌تواند نکات یا نکتۀ تاریخی خاصی را روشن کند.

این کتاب دارای نقاشی‌های بسیار نفیس عامه پسندی است که چون در آن دوران عکاسی رایج نبوده است، این تصاویر را در نسخه‌هایی کشیده و می‌فروختند تا مردمان دیگر شهرها و کشورها نیز با تصاویر مسجدالحرام و مسجدالنبی آشنا شوند.

روش کار در این کتاب به این صورت بوده که برای هر نگاره دو توضیح شامل یک گزارش تاریخی و یک توضیح تصویری آمده است. در بخش اول توضیحاتی دربارۀ مکان تاریخی مزبور به اجمال آمده است و در شرح تصویری به شرح تاریخی آنچه در آن نگاره آمده، همراه با تطبیق آنها بر جغرافیای مکان مورد نظر آمده است.