معرفی کتاب

علی باباچاهی یكی از چهره‌‌های جدی و تأثیرگذار شعر ایران در دو دهه‌‌ اخیر به شمار می‌‌رود. از این‌رو نقد و بررسی و واكاوی سویه‌‌های مختلف شعر باباچاهی، افزون بر بازتاب چند و چون كارنامه‌‌ شاعری او، بخشی از شعر امروز ایران را نیز می‌‌شناساند.

سال 1346 اولین مجموعه شعر باباچاهی با عنوان «در بی‌تکیه‌گاهی» انتشار می‌یابد و شعرهایی از این کتاب ورد زبان هم‌نسلان شاعر و مردم می‌شود که: من از آبشخور غوکان بدآواز می‌آیم

باباچاهی سه سال بعد دومین مجموعه شعرش «جهان و روشنایی‌های غمناک» را منتشر می‌کند و در صف «نوخیزانی» می‌ایستد که «پسران خوب نیما» نام می‌گیرند. او دهۀ پنجاه را با مجموعه‌هایی چون «از نسل آفتاب» و «صدای شن» و نقد و نظراتی در نشریات ادبی پایتخت طی می‌کند. حالا دیگر دهۀ شصت از راه رسیده و شاعر ـ معلم ما «بازنشانده» شده است که جنوب را به قصد پایتخت ترک می‌کند. او به محافل ادبی راه می‌یابد، شعر می‌خواند و به طرح نظریاتش می‌پردازد تا آنجا که دربارۀ او می‌نویسند: « باباچاهی در شمار یکی دو تن از پیشنهاددهندگان جدی شعر در دهۀ شصت است». مجموعۀ بعدی وی «آوای دریامردان» در اواخر دهۀ شصت (1368) منتشر می‌شود و در همین سال‌ها مسئولیت صفحات شعر مجلۀ «آدینه» را بر عهده می‌گیرد و شاعران دور او جمع می‌شوند.

درست در ششمین دهۀ زندگی باباچاهی و زمانی که به نظر می‌رسد او راهش را یافته و زبان و جهان خاص خود را ساخته و پرداخته است، خانه‌تکانی را آغاز می‌کند. در میانه‌های دهۀ هفتاد مجموعۀ «نم‌نم بارانم» منتشر می‌شود که آغاز دیگرگونه‌ای در کارنامۀ باباچاهی رقم می‌زند و نقد و نظرهای بسیاری برمی‌انگیزد. نقطۀ شروع تازه‌ای که گسست عمده‌ای را در شعرهایش پیش می‌کشد و حیات ادبی او را به دو دورۀ کلی تقسیم می‌کند: پیش از «نم‌نم بارانم» و پس از «نم‌نم بارانم». از آن زمان تاکنون دوازده مجموعه شعر از باباچاهی منتشر شده که مجموعاً یک دوره را قوام می‌بخشند و مراد از این نوشتار همین دورۀ بیست‌ساله است.

«نم‌نم بارانم» مؤخره‌ای به همراه دارد که طرح شعر «پسانیمایی» را به میان می‌آورد و هم‌زمان فصل تازه‌ای از فعالیت باباچاهی را سامان می‌دهد که با طرح «شعر در وضعیت دیگر» و «شعر افشانشی» باباچاهی منتقد را همپای شعر او پیش می‌برد. به طور کلی نگره‌ها و نقدنوشته‌های او را در چهار دسته می‌توان جای داد:

الف) نقدها، مقالات، گفتگوها و طرح مباحث پیرامون شعر امروز و «شعر در وضعیت دیگر» با تأکید بر وجوه تازۀ شعر باباچاهی که بخش عمده‌ای از حضور رسانه‌ای او را مجموع می‌کند. معمولاً مجموعه شعرهای باباچاهی ضمیمه‌ای از طرح دیدگاه‌ها و نظرات تازۀ او را به همراه دارند. افزون بر مؤخره/مقدمه‌های مجموعه شعرها که باباچاهی در آنها به پرسش‌های مطرح دربارۀ شعر خود و وجوه تازۀ شعر امروز پاسخ گفته یا به پرسش‌های تازه‌ای دامن زده است، باید از کتاب «بیرون پریدن از صف» نام برد که مجموعه‌ای از مقالات و گفتگوهای اوست.

ب) گزاره‌های منفرد (مسائل شعر و بررسی جدید و جوان امروز) در سه جلد، سه دهه شاعران حرفه‌ای، آنتولوژی عاشقانه‌ترین‌ها، 1384 شعر امروز، زن امروز (نقد و بررسی شعر زنان و نمونه آثار) و گزاره‌های پیوست (90 سال شعر نو فارسی).

ج) شروه‌سرایی در جنوب ایران، گزینش و نقد و بررسی شعر منوچهر شیبانی، این بانگ دلاویز (شعر و زندگی فریدون توللی)، گزینش و نقد و بررسی شعر منوچهری سیستانی، زیباتری از جنون (زندگی و شعر اسماعیل شاهرودی).

د) تاریخ شفاهی ادبیات معاصر ایران (مجله 5)، گفتگوی سادات مدنی با باباچاهی که شاعر در آن به شرح فراز و فرود زندگی و شعر خود و مسائل نظری پرداخته است.

این نوشتار فارغ از جهان شاعری باباچاهی در سه دهۀ نخست، به بازخوانی شاخصه‌ها و اختصاصات شعر او از «نم‌نم باران» به این سو می‌پردازد. با تأکید بر این نکته که تا حد امکان از داوری و تبیین خوب و بد شعرهای او پرهیز کرده و تنها مؤلفه‌های آنها را بررسی می‌کند، با این هدف که کلیدهایی برای خوانش شعرها به دست مخاطب دهد: اینکه باباچاهی «در وضعیت دیگر» از کجا شروع می‌شود؟ چگونه از نگارش مستقر فاصله می‌گیرد؟ مهم‌ترین محورهای زیبایی‌شناسی شعرهایش کدام‌اند؟ با مؤلفه‌های پست‌مدرنیستی و جریان‌ها و چهره‌های شعری دو دهۀ اخیر چه نسبتی دارد؟ زبان، ساختار، فرم و آنتی‌فرم‌های شعر او چه تحولاتی از سر می‌گذرانند؟

آنچه سبب می‌شود که باباچاهی «در وضعیت دیگر» را در شعر به نام خود کند، از دل وضعیتی سربرآورده که به طور مشخص طیف آوانگارد در بدو امر باید گفت شعر دو دهۀ اخیر را سامان می‌دهد. از این‌رو نخست دورنمایی کلی از شعر پیشروی دو دهۀ خیر و چگونگی شکل‌گیری آن به دست داده شده و سپس شیوه‌ها و نام‌های مطرح‌شده در شعر مرور می‌شود. بنابراین این کتاب در کنار بازخوانی انتقادی جوانب مختلف شعر باباچاهی، به چگونگی تولد و رشد شعر در دهۀ هفتاد، دستاوردهای زیبایی‌شناسی آن و دیدگاه‌های موافق و مخالف نیز می‌پردازد.

فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:

بخش نخست: گزارشی دربارۀ شعر در دهۀ هفتاد

بخش دوم: علی باباچاهی در وضعیت دیگر

گزینۀ شعر