معرفی کتاب

شاه نعمت الله ولی از اقطاب بزرگ عرفان و تصوف و از مجدّدان این مکتب است. تصوف حضرت شاه نعمت الله ولی حقیقت معنوی اسلام بوده و هست و بخش جدایی‌ناپذیر اسلام است که مانند جان یا روح سبب تقویت جسم اسلام «شریعت» می‌گردد و به آن حیات می‌بخشد. صوفیه هم بر حقیقت معنوی اسلام یعنی طریقت و عرفان تأکید داشتند و هم بر جنبۀ شریعتی آن.

با ظهور حضرت شاه نعمت الله ولی سلسلۀ معروفیه نعمت اللهی از قرن هشتم در ایران رونق بیشتری یافت و همراه با آن تصوف و عرفان شیعی کاملاً آشکار و ظاهر شد. دستورات خاص ایشان در سلوک الی الله به اقتضای زمان و جامعیت آن که مبتنی بر جمع صورت و معنا یا دست را به کار دل را با یار داشتن بود، مقبول خاطر طالبان راه قرار گرفت؛ بنابراین بسیاری از مریدان سلسله‌های دیگر از جمله نقشبندیه دست ارادت به وی دادند. پس از وفات شاه نعمت الله ولی بنابر وصیت او یگانه فرزندش شاه برهان الدین خلیل الله به جانشینی رسید و پس از او هشت نفر از فرزندان و عقاب وی به جانشینی و مقام ارشاد رسیدند که همگی آنها البته در هندوستان ساکن بودند.

از پژوهش و تحقیق در آثار شاه نعمت الله ولی عشق بی‌پایان وی به اهل بیت و دوازده امام و ترغیب پیروان خویش به پیوند و اعتصام به ولایت چهارده معصوم آشکار می‌شود. او در آثار خویش بر این نکته اصرار دارد که تصوف بدون ولایت معنا ندارد و ولایت چیزی جز ارادت به چهارده معصوم و نایبان بر حق آنان در امر هدایت نیست. ایشان تشیع و اعتقاد به ائمه و ولایت آنها را مخالف احترام به صحابۀ پیامبر نمی‌داند و در رسالۀ نصیحت می‌فرماید: از افراط و تفریط که مذموم هستند باید پرهیز کرد و در همۀ کارها معتدل بود. او حتی شیعۀ حقیقی را با سنی پیوند می‌زند و می‌فرماید: شیعه کسی است که به سنت پیامبر عمل می‌کند و از آن متابعت دارد. کسی که هواهای نفسانی و آرای باطله و تمایلات و تخیلات خود را به جای رفتار و کردار و گفتار رسول خدا سرمشق قرار نمی‌دهد. پس از نگاه ایشان پیروان و شیعیان حضرت علی (ع) را می‌بایست سنی حقیقی خواند؛ چراکه آنها احیاکننده و زنده‌سازندۀ سنت رسول خدا و امت مسلمان بوده‌اند؛ چنانچه در انتهای رسالۀ خرقه می‌فرماید: و او از امام الائمه محیی السنته و الجماعه سلطان الاولیا، مظهر العجایب علی ابن ابیطالب خرقه دارد.

ابن محمدحکیم محمدمظفر در مقدمۀ رضوان المعارف الهیه که مجموعه‌ای از رسائل شاه نعمت الله ولی را جمع‌آوری نموده در باب رسائل آن حضرت و تعداد آن را می‌نویسد: در بیان رسائل و فواید جلایل از ارقام اقلام عنبرفام آن حضرت مسموع نشده که کسی را به واسطۀ کثرت رسایل و فواید از نظم و نثر توفیق جمع مجموع مصنفات و مؤلفات آن حضرت میسر شده باشد و دیوان اشعار اعجاز آثار گرچه فی الجمله صورت جمعیتی یافته؛ ولی بسیاری از منظومات یافت می‌شود که در آن دیوان داخل نیست و جناب مولانا سدیدالدین نصرالله بعضی از غزلیات و اشعار که یافته و در داخل نبوده نقل کرده و حضرت سیادت و ارشاد دستگاه معارف پناه حقایق انتباه شاه داعی دیباچۀ بر دیوان حضرت مقدسه نوشته و شنیده‌ام که بعضی از مریدان دیباچۀ دیگر نوشته‌اند و مجموع این درر از نظم و نثر عیض من فیض و قطرة من بحر و لو کان البحر مدادا و الناس امدادا آن به پایان نرسد عمر بپایان آید. 

در جلد اول این کتاب این رساله‌ها آمده است:

رسالۀ وجود، رسالۀ وجودیه، رسالۀ ایجادیه، رسالۀ توحید، رسالۀ تحقیقات، رسالۀ احدیت، رسالۀ نکات (رسالۀ اول)، رسالۀ نکات (رسالۀ دوم)، رسالۀ نکات (رسالۀ سوم)، رسالۀ نکات (رسالۀ چهارم)، رسالۀ کشف الاسرار، رسالۀ مقدمات، رسالۀ تعریفات، رسالۀ هدایت، رسالۀ مراتب (رسالۀ اول)، رسالۀ مراتب (رسالۀ دوم)، رسالۀ مراتب (رسالۀ سوم مراتب رندان)، رسالۀ عین، رسالۀ بیان، رسالۀ برازخ (رسالۀ اول)، رسالۀ برازخ (رسالۀ دوم)، رسالۀ مکاشفات، رسالۀ اصول، رسالۀ عیون، رسالۀ انعامات، رسالۀ فیوضات، رسالۀ رموز، رسالۀ اسرار (رسالۀ اول)، رسالۀ اسرار (رسالۀ دوم)، رسالۀ فصول (رسالۀ اول)، رسالۀ فصول (رسالۀ دوم)، رسالۀ توحید، رسالۀ اذواق (رسالۀ اول)، رسالۀ اذواق (رسالۀ دوم)، رسالۀ امانات، رسالۀ شهودیه، رسالۀ الهامات، رسالۀ لوایح، رسالۀ شرح لمعات، رسالۀ ذوقیه، رسالۀ لطایف، رساله در تعریف روح، رسالۀ نفخۀ روحیه.

 در جلد دوم نیز این رسائل آمده است:

رسالۀ روح اعظم، رسالۀ منظوم ارواح، رسالۀ لطیفه، رسالۀ معرفت، رسالۀ معارف، رسالۀ نفس، رسالۀ معرفت نفس، رسالۀ حواس، رسالۀ خیال، رسالۀ تجلی انواع، ترجمۀ رسالۀ تجلی انواع، رسالۀ موت و حیات، رسالۀ منشئات، رسالۀ جبر و قدر، رسالۀ تحقیق فصوص الحکم، رسالۀ شرح فص الاول من فصوص الحکم، رسالۀ جواهر در ترجمۀ نقوش فصوص الحکم، رسالۀ شرح ابیات فصوص الحکم، رسالۀ فاتحه، رساله در بیان ثمرات فاتحة الکتاب، رسالۀ تفسیر اسرار القرآن فی مراتب الایمان و شئون الانسان، رسالۀ حروف (رسالۀ اول)، رسالۀ حرف، رسالۀ تحقیقات حروف، رسالۀ اسرار حروف، رساله در بیان حروف اصلیه و ماهیت، رساله در اسرار الحروف، رسالۀ «ها»، رسالۀ عینیه، رساله در تحقیق معنی ولایت، رسالۀ ارشاد الطالبین، رسالۀ قطبیه، رسالۀ خلیفۀ حق، رسالۀ تاج‌نامه، رسالۀ فقریه، رسالۀ منظوم فقریه (رسالۀ اول)، رسالۀ منظوم فقریه (رسالۀ دوم)، رسالۀ نسبت خرقه، رسالۀ سلوک، رسالۀ محبت‌نامه، رساله فی بیان مقامات القلوب، ترجمۀ رساله در بیان مقامات دل، رسالۀ توکل، رسالۀ خلوت، رسالۀ بلوغ کمال و کمال بلوغ، رسالۀ اسرار العبادات، رساله در بیان حج، رسالۀ تسبیح، رسالۀ بیان معراج، رسالۀ مهدیه، رسالۀ ادب، رساله فی تحقیق معنی الجنات، ترجمۀ رساله در تحقیق معنی بهشت‌ها، رسالۀ تحقیق الایمان، رسالۀ فی تحقیق الایمان، رسالۀ منظومۀ ایمانیه، رسالۀ نصیحت‌نامه، رسالۀ نصیحت‌نامۀ سیدخلیل الله (ولده)، رسالۀ نصیحت‌نامۀ خلیفة الله فی ارضه، رسالۀ نصایح منظومه، رسالۀ مکتوبات شاه، رسالۀ سؤال و جواب، رسالۀ سؤال و جواب منظوم، رسالۀ بیان اصطلاحات (رسالۀ اول)، رسالۀ بیان اصطلاحات (رسالۀ دوم).