معرفی کتاب

در این کتاب به سه پرسش اساسی پرداخته شده است: معرفت چیست؟ آیا امکان دارد ما آدمیان به معرفت دست یابیم؟ آدمی چگونه می‌تواند به معرفت دست یابد؟ ما معرفت را راه خوبی برای باورکردن می‌دانیم و از همین جا پرسش دیگری طرح خواهد شد و آن اینکه چرا ما طالب معرفتیم؟ کجای معرفت خوب است؟ یقین و فهم، ارزش‌هایی هستند که هر یک دوره‌های مختلفی از تاریخ با معرفت همراه بوده‌اند و همین ما را به دو دسته پرسش دیگر می‌رساند: 1. یقین چیست؟ آیا یقین دست‌یافتنی است؟ آدمی چگونه می‌تواند یقین پیدا کند؟ 2. فهم چیست؟ آیا آدمی می‌تواند به فهم دست یابد؟ چگونه می‌توان به فهم رسید؟ چنان‌که می‌بینید برخی از پرسش‌هایی دربارۀ معرفت درآمیخته‌اند. معرفت‌شناسان راه‌های درست و نادرست به دست‌آوردن باورهایمان و همچنین راه‌های درست و نادرست بازنگری آنها را بررسی می‌کنند. دانستن یک راه خوب برای داشتن باور است، البته برای داشتن یک باور راه‌های دیگری هم وجود دارد. بعضی از باورها به عقل آدمی جور درمی‌آیند و برخی با عقل نمی‌خوانند. داشتن برخی باورها عقلاً فضیلت است و داشتن برخی دیگر رذیلت. هم می‌توان باوری را از سر دقت به دست آورد و حفظ کرد، هم می توان باوری را با بی‌دقتی به دست آورد و آن را سخت چسبید. این سخن بدین معناست که موضع معرفت‌شناسی صرفاً مطالعۀ معرفت و اجزای آن نیست، بلکه گسترۀ معرفت‌شناسی گسترده‌تر از این حرف‌هاست. به نظر من کلی‌ترین روش برای توصیف معرفت‌شناسی این است که بگوییم معرفت‌شناسی مطالعۀ راه‌های درست یا خوب ادراک توأم با شناخت واقعیت است. وقتی چنین برداشتی از معرفت‌شناسی داشته باشیم، طبیعتاً به ارتباط آنچه باید باور کنیم و بایدهای دیگر زندگی خود خواهیم اندیشید بایدهایی از این دست که چه باید کرد و چه احساسات و عواطفی باید داشت. همچنین می‌توانیم بپرسیم ارتباط میان چیزهایی که باید باور کنیم و نحوۀ باورکردن آنها با آنچه باید کرد و آنچه خوب است یکی از بنیادی‌ترین مسائل در نظریۀ اخلاق است که سروکله‌اش در معرفت‌شناسی نیز در بحث از ارتباط میان بایدهای معرفتی و خوبی‌های معرفتی پیدا می‌شود. همچنین معرفت‌شناسی به این مسئله نیز می‌پردازد که به چه نحوی خوبی‌های معرفتی از قبیل معرفت، فهم، یقین، بخردانه‌بودن/معقول‌بودن و فضیلت فکری به امور خوب دیگر پیوند می‌خورند تا یک زندگی خوب را پدید آورند. در فصل آخر به این مسئله پرداخته می‌شود؛ اما در فصل اول کار با یک موضوع غیر قابل مناقشه شروع می‌شود: بسیاری از چیزها برای انسان‌ها اهمیت دارد، به عبارتی دیگر ما دغدغۀ خیلی چیزها را داریم و البته برخی چیزها نیز برای ما اهمیتی ندارند. در بخش دوم استدلال می‌شود که به چه چیزی اهمیت دهیم، آنگاه باید به راه‌های درست باورکردن اهمیت دهیم.

مؤلف می‌گوید: روزی که ارسطو گفت میل به دانستن در سرشت آدمی تنیده است، یکی از مهم‌ترین قیدوبندهای رشتهٔ معرفت‌شناسی را وضع کرد. به گمانم، اگر بتوانیم سردرآوریم که چرا معرفت مطلوب است، یک گام به فهم چیستی آن نزدیک‌تر شده‌ایم و در عین حال به نکات شگفت‌آور دیگری نیز پی خواهیم برد. یکی از نکاتی که دستگیرمان می‌شود این است که تعدادی از نظریه‌های نام‌آشنا در باب معرفت درمانده‌اند از توضیح اینکه چه چیز موجب می‌شود که معرفت خوب‌تر از باور صادق خشک و خالی باشد. این همان مسئله‌ای است که آن را «معضل ارزش» می‌نامم. دومین نکته‌ای که درخواهیم یافت این است که این دیدگاه رایج که طبق آن خوبی معرفتی از خوبی اخلاقی جداست عمدتاً توهمی بیش نیست. خوبی‌های معرفتی پیوند تنگاتنگی دارند با چیزهای دیگری که برایمان ارزش دارند. همچنین میان فضیلت‌های فکری و فضیلت‌های اخلاقی پیوند محکمی وجود دارد.

در مقدمه این اثر آمده است:

«پژوهش فلسفی درباره مفهوم «دانستن» و جستجوی راه‌های مناسب برای بارورکردن هر سخنی و کشف حقیقت را اپیستمولوژی (معرفت‌شناسی) می‌گویند. معرفت‌شناسی یکی از رشته‌های اصلی فلسفه است؛ چراکه دو موضوع از مهم‌ترین موضوعات کاوش‌های فلسفی را با یکدیگر پیوند می‌زند: ما و جهان. دانستن راه پیونددهنده ما و جهان است، البته نه اینکه تنها راه ارتباطی ما و جهان باشد، اما راه بسیار مهمی است. افلاطون اعتقاد جالبی داشت. او معتقد بود که معرفت شباهت‌های بسیاری به عشق‌ورزیدن دارد؛ چراکه هم عشق آدمی را از خویش بیرون می‌آورد و هم معرفت. افلاطون بر آن بود که آدمی با بیرون‌آمدن از خویش، ابتدا از جهانی سر در می‌آورد که بازتاب یا روگرفتی از صورت‌های ازلی است و بعد از آن اگر بخت با او یار باشد و از مقررات سخت‌گیرانه‌ای نیز پیروی کند، از جهان خود صورت‌ها سر در خواهد آورد. البته در کتاب‌های معرفت‌شناسی حرفی از عشق به میان نمی‌آید؛ اما یادتان نرود که معرفت فقط و فقط یکی از راه‌های ارتباطی ما با دنیای بیرون است».

مؤلف در فصل نخست سه پرسش اصلی در زمینۀ معرفت‌شناسی مطرح کرد: معرفت چیست، آیا دستیابی به معرفت ممکن است و چگونه به معرفت دست یابیم؟ در فصل دوم و سوم به بررسی دومین پرسش پرداخته و در فصل چهارم با رویکردی نه چندان معمول به سراغ سومین پرسش رفته است و در فصل پنجم به پرسش اول بازگشته است و در انتها نیز به پرسش سوم نگاهی افکنده است.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

ارزش معرفتی و آنچه برای ما اهمیت دارد

شکاکیت و چند پاسخ امروزین به آن

ذهن و جهان: پاسخ متافیزیکی

اعتماد و فضیلت‌های فکری

معرفت چیست؟

خوبی معرفت و زندگی خوب

مؤخره