مآثر سلطانیه (تاریخ جنگهای اول ایران و روس) به ضمیمۀ جنگهای دورۀ دوم از تاریخ ذوالقرنین
خلاصه
این کتاب دربارۀ تاریخ دورۀ اول هجوم روسیه به ایران, از آغاز تا معاهدۀ گلستان به همراه فشردهای از رخدادهای سلطنت فتحعلی شاه قاجار, از پایان جنگهای مرحله اول تا آستانۀ هجوم مجدد قوای روسیه به خاک ایران است.معرفی کتاب
این کتاب دربارۀ تاریخ دورۀ اول هجوم روسیه به ایران, از آغاز تا معاهدۀ گلستان به همراه فشردهای از رخدادهای سلطنت فتحعلی شاه قاجار, از پایان جنگهای مرحله اول تا آستانۀ هجوم مجدد قوای روسیه به خاک ایران است.
مؤلف که در همین ایام در دارالسلطنه تبریز حضور داشته, شاهد بسیاری از حوادث قفقاز و آذربایجان بوده و روایت مستقیم و دست اولی از جنگهای ایران و روسیه فراهم آورده است. با توجه با اینکه عبدالرزاق در آستانۀ هجوم دوم روسها به ایران, درگذشت و نتوانست حوادث دورۀ دوم جنگها را نیز روایت کند, در این تصحیح گزارش جنگهای مرحلۀ دوم, از نسخه خطی تاریخ ذوالقرنین, نوشتۀ خاوری شیرازی به پایان کتاب افزوده شده است. کتاب مآثر سلطانیه در زمان حیات مؤلف و یک سال پیش از درگذشت دنبلی, در چاپخانه سنگی تبریز به چاپ رسید. در سال 1351 چاپ افستی از روی چاپ سنگی صورت گرفت. تصحیح حاضر بر اساس همان چاپ سنگی صورت گرفته و افزون بر مقدمۀ مصحح دربارۀ تاریخ جنگهای ایران و روسیه و پیشینۀ طایفهی دنبلی و سرگذشت عبدالرزاق مفتون, از توضیحات مفصلی دربارۀ مطالب به صورت زیرنویس برخوردار است.
كتاب با مقدمات تأسيس سلسله قاجاريه دست آغا محمدخان و چگونگی مرگ او و به سلطنترسيدن فتحعلی شاه در 1212 هـ آغاز میشود و به حوادث سال 1241 هـ ختم میشود.
خاندان دنبلی از عهد شاه طهماسب اول به حکومت خوی و مضافات آن رسیدند. در رقابت میان محمدحسن خان قاجار و کریم خان زند، پدر مؤلف، نجفقلی خان به خان قاجار پیوست و پس از شکست در جنگ چمن اوجان تسلیم کریم خان زند شد. خان زند نیز او را در منصب بیگلربیگی تبریز ابقا نمود؛ ولی از ترس عصیان دنبلیها به هنگام ترک آذربایجان، فضل علی خان پسر نجفقلی خان و برادر عبدالرزاق دنبلی و شهبازخان پسر مرتضی قلی خان را به عنوان گروگان به شیراز فرستاد. در زمستان سال 1185 چون عبدالرزاق دنبلی پسر دوم نجف قلی خان نخستین دهۀ حیات خویش را سپری کرد، به حکم تقدیر و به عنوان جانشین برادر بزرگتر خویش به رسم گروگان روانۀ شیراز شد.
دنبلی در ایام حبس نظر 14 ساله در شیراز و اصفهان اقبال آن را داشت تا با نمایندگان بزرک مکتب بازگشت آشنا شده و از آنان در شیوۀ نگارش روان روان و پیراسته از اغلاق و تکلفهای ملالآور تأثیر پذیرد. دنبلی مآثر سلطانیه را با عباراتی روان و با این حال با نثری استوار و متین تدوین کرده و آن را به الگویی برای غالب مورخان بعدی تبدیل کرده و از این طریق در گسترش رواننویسی و اجتناب از مغلقنگاری در عصر قاجار، تأثیری غیر قابل انکار به جای گذارد. گفتنی است که مورخان عصر قاجار چه کسانی چون محمدصادق وقایعنگار مروزی و خاوری شیرازی که در دورۀ فتحعلی شاه به تدوین وقایع ایام سلطنت این پادشاه قاجاری مأمور شدند و چه مورخان ادوار بعدی خاصه وقایعنگاران دورۀ ناصری مانند رضاقلی خان هدایت و محمدتقی خان سپهر افزون بر پیروی از سبک و روش تاریخنویسی دنبلی، در ارائۀ وقایع جنگهای مرحلۀ اول ایران و روس نیز اساس تنظیم اطلاعات خویش را گزارشهای دنبلی قرار دادند. اهمیت این کتاب در باب جنگهای ایران و روس سبب شد تا «سر هارفورد جونز» انگلیسی این کتاب را به انگلیسی ترجمه کند.
مصحح در این کتاب افزون بر تصحیح برخی اشتباهات تایپی، توضیح برخی از پیچیدگیهای متن را شیوۀ کار خود قرار داده است. به این منظور در حاشیه و پاورقی خواننده را به عمدهترین منابع قاجاری به ویژه منابع خطی که دسترسی به آنها برای همه میسر نیست، ارجاع داده است. از آنجا که دنبلی اثر خویش را اغلب به شرح جنگهای عباس میرزا اختصاص داده و گزارشهای دیگر عصر فتحعلی شاه را به اختصار بیان کرده است، مصحح برای پیوستگی گزارشهای عصر فتحعلی شاه در پاورقی و حاشیه به توضیحات تکمیلی مبادرت کرده است.
یکی از مهمترین اقدامات مصحح، تصحیح سالها است. دنبلی به پیروی از سنت تلفیق گاهشماری قمری و خورشیدی، گاه رخدادهای مربوط به سالهای مختلف را به هم آمیخته و با تغییر سال قمری در عناوین کتاب خویش بر اساس حلول سال جدید خورشیدی، حوادث سال قمری پیشین را ذیل حوادث سال جدید خورشیدی و نه قمری آورده است. چون احتمال میرفت حفظ سالشماریهای نادرست در قسمتی از این کتاب برای برخی خوانندگان معضلاتی را پدید آورد، تا هر کجا که این اشتباهات به چشم میخورد، آنها اصلاح شده و در حاشیه توضیحات لازم آورده شده است.
مصحح در بخش ضمایم برای تسهیل کار خوانندگان و محققین متن تمام عهدنامههایی را که دنبلی در کتاب خویش به اختصار به آنها اشاره کرده، ضمیمه نموده است که دربرگیرندۀ قراردادهای منعقدشده میان والی گرجستان و دربار قاجار با فرانسویها، روسها، انگلیسیها و عثمانیها میشود.
پربازدید ها بیشتر ...
ایران در آینۀ شعر روس
میخاییل سینلنیکوفاین کتاب برگرفته از کتاب «ایران و درونمایههای ایرانی در شعر شاعران روس» اثر میخاییل سینلنیکوف شاعر
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
نظری یافت نشد.