معرفی کتاب

این کتاب مشتمل بر نوشته‌هایی در ادبیات عامه كردی، مباحث تاریخی، نقد و بررسی برخی آثار و اشعار و نظایر آن است كه به زبان كردی نگاشته شده است.

ایران از دیرترین روزگاران سرزمین تیره‌ها و تبارهای گوناگون بوده است. این تبارها و تیره‌ها که همگنان در پهنۀ ایران‌زمین، در آرامی و آشتی می‌زیسته‌اند، بدان می‌ناخته‌اند و سر بر می‌افراخته‌اند که ایرانی‌اند و بخت آن یافته‌اند که در این سرزمین سپند اهورایی که بهترین سرزمینی است که مزدا آفریده است، بزیند. پاره‌ای از تبارها و تیره‌ها زبان یا گویشی ویژۀ خود نیز داشته‌اند که آن را در سخن‌گفتن با یکدیگر به کار می‌برده‌اند. همواره در درازنای تاریخ ایران یکی از این زبان‌ها به انگیزه‌های گوناگون فرهنگی و اجتماعی، زبان فراگیر در سراسر ایران می‌شده است و در پی آن، زبان فرهنگ و ادب. در ایران پس از اسلام، زبان پارسی دری که زبان بومی و ویژۀ ایرانیان خراسانی بوده است. از آن روی که نخستین و شکوفاترین و پایدارترین کانون‌های فرهنگ و فرمانرانی ایران در این سرزمین پدید می‌آید، از این بخت بلند و پایه ارجمند برخوردار می‌شود که ایرانیان آن را چونان زبان فراگیر، در همۀ سرزمین‌های ایرانی بپذیرند و گرامی بدارند و در کار آورند.

در کنار زبان پارسی دری، چونان فراگیر فرهنگی و دیوانی، زبان‌ها و گویش‌های بومی نیز در گفتار به کار گرفته می‌شده است، گاه در نوشتار هم. از این روی در پاره‌ای از این زبان‌ها و گویش‌های بومی که تنها در جغرافیای تیره‌ای و تباری روایی داشته‌اند، سامانه‌ای ادبی نیز اندگ‌اندک پدید آمده است. ویژگی ساختاری و بنیادین در این سامانۀ ادبی آن است که این سامانه وارونۀ ادب گرانسنگ و ورجاوند پارسی، گفتاری است و بس اندک به نوشتار درآمده است. همین ویژگی است که اینگونه از ادب را آماج آسیب و گزند و زیان گردانیده است و در روزگار ما که روزگار گسترش و نیرو گرفت فناوری رسانه‌ای است، در سراشیب نابودی درانداخته است، رسانه‌ها که بی‌هیچ بند و بازدارنده به هر جای و هر سوی راه می‌برند، زبان رسانه‌ای را تا دورترین و تک‌افتاده‌ترین دهستان‌های ایران درمی‌گسترند و زبان‌ها و گویش‌های بومی و ادب پدیدآمده در آنها را می‌رانند و می‌تارانند و گاه نیز می‌دروند و از میان می‌برند.

زبان‌ها و گویش‌های بومی و آفریده‌های ادبی در آنها گنجینه‌هایی گرانبهایند و بی‌جایگزین که می‌بایدشان با چنگ و دندان و با تلاشی پیگیر و پایدار و نستوهانه، از گزند و آسیب روزگار پاس داشت؛ زیرا اگر یکی از آنها از میان بروند، یکی از شالوده‌های فرهنگ و تاریخ ایران و یکی از گرانسنگ‌ترین و مایه‌ورترین سرچشمه‌ها و آبشخورهای آن از میان خواهد رفت.

گویش کلهری شاخه‌ای نیمروزین از زبان کردی است و در استان کرمانشاهان روایی دارد. نگارنده در درازای پنج سال، دشت و دمن و کوه و کمر را در نوشته است؛ از دهی به ده دیگر رفته است؛ ده‌ها زن و مرد دیرینه سال کلهر را به هر بند و ترفند که می‌دانسته است و می‌توانسته است به سخن واداشته است و بیت‌های بزمی و عاشقانه، سروده‌های سوگ که «چمری» یا «موره» نامیده می‌شود، چیستان‌ها و دستان‌ها را از زبان آنان بدر کشیده و گرد آورده است.

«کلهرنامه» نامی است خیال‌انگیز برای صداهایی که کمتر نوشته و خوانده می‌شوند؛ برای کسانی که این آثار را در سینه دارند و می‌توانند به درازای عمرشان در هر مجلسی که از آنها درخواست می‌شود، بیان نمایند. این ادبیات، بخشی از ادبیات ملی ایران و ملت کرد است که سراینده ندارند. از قدیم صاحب‌نظران گفته‌اند که سراینده این آوازها یک ملت است و صاحبشان نیز همان ملت است. بعضی از آن پندها عمرشان از صد سال و دویست سال بیشتر است. در این مدت باور و اندیشه مردم را بارور و غنی کرده‌اند؛ چه با موسیقی شعر و کلمات و چه با حکمت و روشنگر راه زندگی شده‌اند. مایۀ پیوند آنها زبان است. زبان این ادبیات، زبان کردی منطقۀ کرمانشاهان است. زبانی زیبا و ساده که مانند خودش حفظ شده است.