معرفی کتاب

داستایفسکی نویسنده‌ای است که در بیشتر آثارش شخصیت‌هایش را به لحاظ روان‌شناسی نیز تحلیل می‌کند و ویژگی منحصر به فرد آثار وی روانکاوی و بررسی زوایای روانی شخصیت‌های داستان و به تصویر کشیدن مردمی عصیان‌زده، بیمار و روان‌پریش است.

فئودور داستایفسکی یکی از بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین نویسندگان دنیاست. او پیچیده نمی‌نویسد؛ اما رمان‌هایش به قدری با پیچ و تاب‌های روانی انسان سروکار دارد که محققان علوم روان‌شناسی را نیز به غور در آثار او واداشته و سال‌ها بر مبنای کتاب‌هایش به تدریس و تحقیق مشغولند. رمان‌های این نویسنده بزرگ با زندگی او ارتباط مستقیم دارد و تجربیات سخت و تلخی که این نویسنده از سر گذرانده به خوبی در آثارش هویداست. می‌توان گفت او شگفت‌ترین رمان‌های خود را در بدترین و سخت‌ترین شرایط زیستی نوشته است. اما این امر چگونه میسر است؟ نگاهی به زندگی و سرگذشت او می‌تواند ما را با دنیای عجیب اندیشه‌های وی آشنا کند و در شناخت لایه‌های معنایی رمان‌هایش نیز راهنما باشد.

اگر یکی از عمده‌ترین وظایف هنر را در وسعت‌بخشیدن و عمق‌دادن به پذیرش خود از واقعیت، انسان‌ها و زندگی بدانیم، در این صورت بدون تردید می‌توانیم داستایفسکی را در مقام هنرمند کنار شکسپیر قرار دهیم. مشکل بتوان نویسندۀ دیگری یافت که اشتیاقش برای آشکارکردن اسرار ضمیر ناخودآگاه بشر با همۀ ترس‌ها، کشمکش‌ها و تضادهای هیجان‌انگیزش به اندازۀ داستایفسکی نیرومند باشد. او هنگامی که فقط هجده سال داشت، به برادرش میخاییل نوشت: باید به راز شخصیت بشری پی برد و اگر زندگی‌ات را سر این کار مهم بگذاری، نگو که وقتت را هدر داده‌ای. این راز علاقه‌ام را جذب می‌کند. چون آرزویم این است که انسان شوم.

او به طور قطع بیشترین توانش را برای پی‌بردن به این راز به کار گرفت و نتیجۀ جستجو و یافته‌هایش وارد آثارش شده‌اند؛ آثاری که عمدتاً به گونه‌ای تنگاتنگ با بحران‌های شخصی و زندگی درونی و بیرونی‌اش در پیوندند. از همین‌رو زندگینامۀ داستایفسکی حتی اگر کوتاه باشد، می‌تواند مدخلی سودمند و بایسته برای ورود به آثارش تلقی شود و این حقیقت که زندگی‌اش درست مانند رمان‌ها و داستان‌هایش خارق‌العاده بوده، ضرورت نکتۀ فوق را دوچندان می‌کند.

داستایفسکیدر سی‌ام اکتبر 1821 در یکی از ساختمان‌های جنبی بیمارستان مارینسکی مسکو دیده به جهان گشود. فئودور دومین فرزند از هفت فرزند خانواده و یک سال کوچک‌تر از برادرش میکائیل بود؛ برادری که بعدها در زندگی داستایفسکی نقش مهمی ایفا کرد. خانواده‌اش چندان تنگدست نبود، اما چندان هم در رفاه نبود؛ بیشتر به این سبب که داستایفسکی فوق‌العاده آدم ناخن‌خشکی بود.

او از تبار خانواده‌های اشرافی روستایی و زمینداری بود که ثروتشان را از دست داده بودند و این خانواده _ که شاید هم اندکی خون تاتار در ریشه‌شان بوده _ تنوع تنوع رنگارنگی از انواع آدم‌ها را به جهان عرضه کرده بود. یکی از اجدادش در 1906 به ازای پاداش، دهکدۀ داستایوو را گرفته بود. این دهکده در منطقه پینسک قرار داشت و آن زمان جزو لیتوانی بود. از آن‌جا که لیتوانی و لهستان آن زمان یکی بودند. به نظر می‌رسد شاخه‌ای از خانوادۀ داستایفسکی در لهستان ماندگار شد و شاخه‌ای دیگر، که خانوادۀ فیودور از آن ریشه می‌گرفت، به اوکراین مهاجرت کرد.

پدربزرگ فیودور، کشیشی ارتدوکس بود. اما پدرش دکترای پزشکی‌اش را در مسکو گرفت و با دختری به نام ماریا نچایوا، ازدواج کرد. بنابراین داستایفسکی به لحاظ اجتماعی و شغلی، تبار نامتناجسی داشت. با وجود این واقعیت که داستایفسکی دوست داشت خود را نجیب‌زاده بشمارد، زندگی بی‌ثباتش بیشتر به طبقۀ متوسط یا حتی طبقۀ کارگر تعلق داشت.

مردم فقیر، شب‌های روشن، همزاد، آقای پروخارچین، خانم صاحبخانه، نازک‌دل، دزد باشخصیت، پولزونکوف، خواب عموجان، دهکده استپانچیکوو، آزردگان و تحقیرشدگان، خاطران خانه مردگان، یک داستان نفرت‌انگیز، یک اتفاق بسیار ناگوار، یادداشت‌های زیر زمینی، کروکودیل، جنایت و مکافات، قمارباز، ابله، همیشه شوهر، جن‌زدگان، برادران کارامازوف و دفتر یادداشت‌های روزانه یک نویسنده، برخی از آثار ترجمه‌شده وی به فارسی هستند.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

نخستین سال‌های زندگی داستایفسکی

حبس، مجازات مرگ، سیبری

بازهم در پتربورگ، آزردگان، خانۀ اموات

عشق و قمار، مجلۀ اپوخا

جنایت و مکافات، ازدواج دوباره

سال‌های گشت و گذار، باز هم قمار و باخت

ابله

جن‌زدگان

مخاطرات جدید در روسیه، جوان ناکام

یادداشت‌های روزانۀ یک نویسنده

قلۀ آثار

زوسیما؛ خطابۀ پوشکین؛ مرگ

پی‌نوشت

گاه‌شمار زندگی داستایفسکی

داستایفسکی از زبان دیگران

کتاب‌شناسی داستایفسکی به زبان فارسی