معرفی کتاب

نقش و حضور سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زنان در عهد ساسانی از مهم‌ترین مسائل ایران باستان است. در این دوره زنان بیش از سایر دوره‌های تاریخی ایران به ایفای نقش پرداخته و در سیاست و اجتماع حضور یافتند. تلاس در این کتاب نشان‌دادن نقش و حضور زن در دوره‌های مختلف و در عرصه‌های گوناگون اجتماع در ایران باستان به ویژه عصر ساسانی است.

در دنیای کهن زنان را چگونه می‌پنداشتند؟ و امروزه به زن چگونه می‌نگرند؟ این زن چگونه موجودی است که این همه در در اطراف او بحث و فحص می‌شود و عقاید و آرای مختلف و متفاوت درباره‌اش ابراز می‌دارند. این موجود در زمانی از ازمنه پست‌ترین موجودات به حساب می‌آمد و زمانی دیگر او را در اوج افتخار بر جایگاه خدایی می‌نشاندند!

نقش اجتماعی زنان در ایران پیش از ورود آریایی‌ها به این فلات وسیع و گسترده در آثار باستانی ثبت شده است. در حدود ده هزار سال پیش از میلاد مسیح، در عصر شکارگری، زنان نگهبان آتش و احتمالاً سازندۀ ابزار بودند. در طول هزاره‌های هشتم و هفتم پیش از میلاد، زنان از چنان نقش‌های متنوعی در امور زندگی برخوردار بودند که جنبۀ الوهیت پیدا کردند و به صورت نماد پرستش درآمدند. در هزارۀ پنجم قبل از میلاد زنان در کارهای سفالگری، کشاورزی و بافندگی فعال بودند. در اواخر هزارۀ دوم قبل از میلاد میوه‌چینی، شیردوشی و دام‌پروری در زمرۀ کار زنان محسوب می‌شد. تا این دوران مادرسالاری پایۀ سازمان اجتماعی بود. در دوران مادرسالاری، شوهران به خانوادۀ زنان ملحق می‌شدند و این زنان بودند که امور خانه و خانواده را اداره می‌کردند و به فعالیت‌های تولیدی سامان می‌دادند.

در بررسی تاریخ دین‌ها و تمدن‌های کهن، شمار کثیری از اساطیر و آیین‌های مذهبی را در ارتباط با زن می‌بینیم. در تفکر مردمان نخستین زن به مثابۀ نمادی از زایندگی و تداوم‌بخش زندگی مطرح بوده است. برای نمونه در اساطیر ایران باستان، آناهیتا نماد اب، باروری و حاصل‌خیزی است که به صورت زنی زیبا و مقتر مجسم شده است. در تفکرات مردمان گذشته زن همانند زمین بارور شده و حاصل‌خیز شود. این طرز تفکر تقدسی به زن بخشیده که در نتیجۀ آن، تجسم الهه‌های باروری در طول هزاره‌ها و به صورت‌های گوناگون بوده است. در دورۀ نوسنگی که عصر انقلاب نوسنگی نام گرفته است، زن کاشف برزگری و موجد تحولات اقتصادی مطرح است. در آثار به دست آمده از ادوار کهن ایران، از تندیس‌های موسوم به الهۀ مادر مروبط به دوران پیش از تاریخ گرفته تا سکه‌های زنان فرمانروا در عهد ساسانی با منزلت و توانایی زن در ایران باستان روبرو می‌شویم.

در دورۀ اشکانی مرد به راحتی نمی‌توانست زن را طلاق دهد. شواهدی دال بر اقتدار زنان و مشارکت آنان در حکومت اشکانیان نیز در دست است. در دورۀ ساسانی زنان منزلت گوناگونی در جامعه و خانواده داشتند و از حقوق شایان توجهی برخوردار بودند. هر چند اقتدار سیاسی ـ اجتماعی عمدتاً در دست مردان بود؛ اما زن نیز در خانواده جایگاهی قدرتمند داشت و نقش اجتماعی خود را به عنوان مادر و کدبانو ایفا می‌کرد. در دورۀ اشکانی و ساسانی به دلیل گسترش روابط با دولت روم، با تحولی در این‌باره مواجه هستیم و آن وفور نقش و تصاویر زنان در آثار بر جای مانده است.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

بخش اول: زن در فلات ایران

گفتار اول: موقعیت جغرافیایی فلات ایران

گفتار دوم: زن و نوآوری

بخش دوم: ماهیت زن در اساطیر ایرانی

گفتار اول: انسان و اسطوره

گفتار دوم: امشاسپندان

گفتار سوم: ایزدبانوان

گفتار چهارم: زنان اهریمنی

بخش سوم: زن در تاریخ

گفتار اول: عصر ایلامی

گفتار دوم: عصر مادها

گفتار سوم: عصر هخامنشیان

گفتار چهارم: زن در عصر سلوکی و پارتی

بخش چهارم: زن در عصر ساسانی

گفتار اول: نگاهی به وضع تاریخ سیاسی ایران در عهد ساسانیان

گفتار دوم: اوضاع اجتماعی ایران

گفتار سوم: خانواده در عهد ساسانی

گفتار چهارم: ازدواج و تشکیل خانواده در عهد ساسانی

گفتار پنجم: حقوق زن در طلاق

گفتار ششم: حقوق اجتماعی زن

گفتار هفتم: زن و تعلیم و تربیت

گفتار هشتم: زن و حکومت

بخش چهارم: زن در ادیان ایرانی عصر ساسانی

گفتار اول: زن در آیین زرتشت

گفتار دوم: زن در آیین مهرپرستی

گفتار سوم: زن در آیین زروان

گفتار چهارم: زن در آیین مانی

گفتار پنجم: زن در آیین مزدک

گفتار ششم: زن در دیگر ادیان

گفتار هفتم: زن در متون عهد ساسانی

جمع‌بندی