معرفی کتاب

این کتاب حاصل نیاز بوده است به یک متن آموزش شعر ولی جامع تا هم شاعران جوان را به کار آید و هم دیگر کسانی را که در پی شناختی اجمالی از شعر و عناصر آن هستند.

شعر پدیده‌ای است که غالب افراد جامعۀ بشری با آن سروکار دارند و هریک از این افراد بنا بر سطح فهم خود و انتظاری که از شعر دارد، می‌تواند تعریفی برایش داشته باشد. بنابراین نمی‌توان به طور مطلق تعریفی ارائه کرد و گفت که «شعر همین است و جز این نیست».

چرا خود را به تعریف دقیق شعر وادار کنیم و چنین پنداریم که وظیفۀ ما کشیدن خطی است که شعر را از غیرشعر جدا می‌کند؟ به واقع اگر هم چنین خطی کشیده شود، نه به بهره‌مندی بهتر ما از آثار ادبی کمک می‌کند و به توانایی ما در خلق چنین آثاری می‌افزاید. مهم این است که رمز و رازهای تأثیر این نوع خاص سخن را دریابیم و این آگاهی را دستمایۀ خویش ساطیم برای سرودن یا ارزیابی آن.

بنابراین خوب است که با شعر به صورت توصیفی برخورد کنیم نه تجویزی. سخن عطیۀ خداوند به انسان است و همۀ آدمیان از سخن‌گفتن آزادند. در این میان عده‌ای در لحظاتی دوست داشته‌اند یا وادار شده‌اند به شکل ویژه‌ای سخن بگویند و این سخنان به دلیل همان ویژه یا برتربودن در حافظۀ جمعی مردم مانده یا به صورت مکتوب ثبت شده است. به تدریج این نوع سخن را با نامی ویژه مشخص کرده و شعر نامیده‌اند.

همان‌طور که گویندۀ سخن در انتخاب شیوه و عناصر بیان خود کاملاً آزاد است، شنونده هم در پذیرش و پسند آن سخن همین مایه از آزادی را دارد. او می‌تواند هر آنچه را می‌شنود یا می‌خواند، بپذیرد یا نپذیرد و بپسندد یا نپسندد یا حتی آن را شعر نداند.

نگارنده در این کتاب بر آن بوده تا شرح قواعد و مسائل فنی شعر، با تحلیل‌های زیبایی‌شناسانه از آنها همراه باشد تا از سویی شکل آموزشی اثر حفظ شود و از سویی جوانب هنری و ذوقی فروگذاشت نشده باشد.

روزنه یک مجموعۀ آموزشی شعر است‌؛ ولی کوشیده‌ شده شیوۀ ارائۀ مباحث‌، بیشتر توصیفی و تحلیلی باشد. هدف در این کتاب‌، آموزش اصول و فنون شاعری است‌، نه گردآوری گزینه‌ای از شعرهای برتر فارسی‌. پس مثال‌های شعری که در متن دیده می‌شود، فقط وسیله‌ای است برای درک بهتر مفاهیم و نه بیشتر. چه بسیار شعرهای درخشان که زمینۀ طرح آنها پیش نیامده است و چه بسیار شاعران ارجمندی که نامی از آنها نرفته است‌. پس حضور یک شاعر و شعرش در کتاب‌، به معنای ادعای برتری مطلق او نیست‌، به‌ویژه که نگارنده علی‌رغم تلاش برای توازن و تعادل در مطالعه و یادداشت‌برداری‌، در مواردی نیز شعرها را از حافظه نقل کرده است و البته در این قسمت‌، هم سلیقه مؤثر است و هم حضور ذهن‌. بعضی مثال‌های شعری‌ نه در کتاب شعر شاعران‌، بلکه در تحقیقات ادبی دیگران دیده شده و از آنجا اقتباس شده است‌.

فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:

شعر چیست؟

خیال و صورت‌های آن

زبان شعر

موسیقی شعر

قالب‌های شعر

عناصر معنوی شعر

ساختمان شعر

سبک‌ها و مکتب‌ها