معرفی کتاب

 بررسی تطبیقی دیوها و شخصیت‌‌های منفی در آیین مزدیسنا و دیو در شاهنامه موضوع این اثر است.

ایرانیان همچون دیگر ملت‌ها نخستین شناخت فلسفی خود را از جهان و نیروهای پیرامونشان در قالب داستان‌ها و اسطوره‌ها بیان کرده‌اند. بررسی این داستان‌ها و اسطوره‌ها می‌تواند ما در جهت شناخت کلی این قوم باستان رهنمون گردد. انسان‌های ابتدایی از گذشتۀ دور به وجود نوعی تضاد در امور طبیعی پیرامون خود پی برده‌اند: طلوع آفتاب و شب تاریک و ظلمانی، زمین‌های خشک در زمستان و رویش گیاهان و سبزی در بهار، زایش حیوانات و پس از آن مرگ و نیستی. این دوگانگی همراه با مفاهیمی معنوی از قبیل راستی و دروغ، نظم و بی‌نظمی، خوبی و بدی و ... سبب پدیدآمدن اساطیری میان اقوام باستانی از جمله قوم باستانی ایران شده است.

اساطیر ایرانی به روزگاران دور و پیش و پس از جدایی این قوم از اقوام هندوایرانی می‌رسد. شاخۀ هندوایرانی پس از جدایی از اقوام هندواروپایی، به دو دستۀ هندی و ایرانی تفکیک شدند. این دو قوم دین، زبان و اساطیر مشترکی داشتند که در فرهنگ هر دو قوم جلوه یافت. پس از جدایی هندیان و ایرانیان در حدود 2000 ق.م اقوام هندی در جایی ثابت مسکن گزیدند و شاید این نوع زندگی با ثبات، موجب پیدایش جهان‌بینی مقرون به واقعیت شد؛ اما در وطن گروه دیگر، یعنی ایرانیان به سبب نبردها و تاخت و تازهای گوناگون، همیشه تضاد شدید و وضع زندگانی ناهمگون، بستر مساعدی برای پیدایش اندیشۀ دوگانگی و حماسه پدید آمد.

ردپای ایرانیان را می‌توان در اوستا و دیگر متون کهن پیگیری کرد که چگونه از «ایرانویج» که احتمالاً در خوارزم قرار داشته است، به سغد، مرو، بلخ، هرات و کابل مهاجرت کردند و سپس به تدریج در دیگر نواحی پراکنده شدند. در آن هنگام در نواحی مختلف نجد ایران، اقوام بومی مسکن داشتند و مهاجرین آریایی برای تصرف سرزمین‌های جدید با آنها به مقابله پرداختند.

بخشی از داستان‌های حماسی ما به درگیری‌های ایرانیان در درون نجد ایران مربوط می‌شود و نشانه‌هایی از آن در اساطیر و متون کهن ایران جلوه یافته است. برای نمونه می‌توان به عقاید زردشتیان اشاره کرد که بنابر آن، اهوره مزدا، جهان مادی و مینوی را می‌‌آفریند و سپس اهریمن بر آنها می‌تازد و پلیدی و آشوب در این جهان راه می‌یابد. دیوان نیز همکاران اهریمن به شمار می‌‌آیند که برای تباهی و آشوب در جهان آفریدۀ اهورامزدا دست به هر کاری می‌زنند.
روشن است که آفرینش موجودات اهریمنی به دست مینوی اهوره مزدا نبوده است. همچنان که بدی در برابر خوبی است، اهریمن نیز در برابر اهورامزداست و در مقابل هریک از جلوه‌های اهورایی که امشاسپندان (نامیرایان مقدس) هستند، هماوردی از سر دیوان ذکر شده است. در این کتاب دیوها و شخصیت‌های منفی در آیین مزدیسنا و شاهنامۀ فردوسی بررسی و مقایسه شده‌اند. برای این منظور، نخست دیوها، اژدهایان و موجودات زیان‌کار، که ذکری از آنها در گاهان و دیگر بخش‌های اوستا و متون پهلوی آمده است، مورد مطالعه قرار گرفته‌اند و سپس دیوها و زیان‌کاران شاهنامه معرفی شده‌اند و مقایسه‌ای میان آنها صورت گرفته است.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

فصل اول:

مقدمه

واژۀ دیو

دیوها در آیین مزدیسنا بر مبنای اوستا و متون پهلوی

شخصیت‌های منفی در اوستا و متون پهلوی
فصل دوم:

روایات ملی ایران و شاهنامۀ فردوسی

دیو در شاهنامۀ فردوسی

اژدها در شاهنامۀ فردوسی

شخصیت‌های منفی در شاهنامۀ فردوسی