معرفی کتاب

این رساله از نویسنده‌ای شیخی (؟) کرمانی است و در روزهای حوادث یک سال قبل از مشروطۀ ایران نوشته شده و دربردارندۀ مطالب و اطلاعات بسیار دلپذیری است دربارۀ کرمان و گویا ناظم اسلام هم بدان دسترسی داشته و چیزهایی از آن استفاده کرده است.

حادثۀ مشروطۀ ایران از حوادث کم‌نظیر ایران است ـ که صد سال و بیشتر از آن گذشته، این حادثه البته مسبوق به سابقۀ بسیار است و ریشه در تاریخ دوهزار و پانصدسالۀ ایران دارد ـ به طور کلی و البته به طور جزئی نیز حوادث گوشه و کنار ایران ـ علاوه بر پایتخت ـ در ایجاد آن بسیار مؤثر بوده است و در این میان یک اتفاق مهم در کرمان رخ داده ـ یک سال قبل از مشروطه ـ که منجر به چوب‌زدن و فلک‌کردن آیت‌الله بزرگ کرمانی شده و بیشتر مورخین این حادثه را از عوامل مهم تسریع در صدور فرمان مشروطه دانسته‌اند. خوشبختانه یک رسالۀ مهم در جزئیات این حادثه برای ما باقی مانده که اینک در اختیار علاقمندان به این بخش از تاریخ ایران قرار داده شده است.

قسمت‌های مهمی از این رساله را مرحوم سیدمحمد هاشمی و سیداحمد هاشمی به مناسبتی در روزنامۀ اتحاد ملی چاپ کرده‌اند و اینک نگارنده مناسب دانسته که عین رساله را بدون اندک تغییری چاپ کند و چون نه نام نویسنده معلوم است و نه نام رساله، به ناچار برای آن عنوان «رسالۀ کاتب کرمانی» انتخاب شده است و این در واقع در برابر «رساله کاسب کرمانی» است که در همان وقت، واقعه را به شعر درآورده بود و ابیاتی از آن در تاریخ بیداری ایرانیان نقل شده و متأسفانه اصل آن هم امروز در دسترس نیست.

حوادث سال‌های 1322 و 1323 هـ /1904 و 1905 م. در تاریخ کرمان از حوادث مهم است و بسیاری از مردم آن را مبدأ یک تحول تاریخی شمرده‌اند و حتی مردم عامی هم به نوعی آن را مورد اعتنا قرار داده‌اند. از جهت ایران نیز بسیاری از تاریخ‌نویسان ـ از جمله ناظم الاسلام کرمانی ـ نظر داده‌اند که مسئلۀ شیخیه و بالاسریه در کرمان و قضیۀ چوب‌خوردن میرزا محمدرضا آیت‌الله از عوامل مؤثر تهییج روحانیون مرکز و ولایات برای اصرار در به دست‌آوردن فرمان مشروطیت بود. چون بیش از صدسال از تاریخ وقوع این حادثه گذشته است و نه تنها همۀ شخصیت‌های صاحب اثر و صاحب نفوذ در آن حوادث از میان رفته‌اند و حتی نام بسیاری فراموش شده است و بسیاری از خانواده‌ها که از آنها بحث به میان آمده، در تحولات اجتماعی بزگ ایران به ککلی دگرگون شده‌اند، نشر این یادداشت‌ها اکنون بی‌مورد نمی‌نماید؛ زیرا برای روشن‌کردن حوادث آن روزگار کمک بزرگی است.

فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:

رسالۀ کاتب کرمانی

متن رساله

شمشیر، حمایل شیخ

بازگشت شیخ شمشیری

دل و گرده اهل کرمان

حکومت شاهزاده ظفرالسلطنه

خانه نو شو خراب شد

چوب فلک، آیت‌الله

زن‌ها راه می‌افتند

افطار الصائمین

ناامنی پشت سر سردار

فرمان‌فرما می‌آید