معرفی کتاب

موضوع این کتاب خاطرات نگارنده است از «دو برادر» به نام‌های جلال و شمس آل احمد. برادر بزرگ‌تر که جلال باشد، در سال 1302 خورشیدی به دنیا آمد و برادر کوچک‌تر، یعنی شمس در سال 1389 خورشیدی از دنیا رفت. بنابراین رویدادها و تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم و صقوط رضاشاه تا سی سال بعد از تاریخ انقلاب اسلامی، بستر تاریخی این خاطرات را تشکیل می‌دهند.

هدف از تدوین خاطرات، نورتاباندن و روشن‌کردن حقایق مربوط به چیستی و چرایی این «دو برادر» و درک معنای واقعی زندگی و زمانۀ آنان و کم و کیف تأثیرگذاری‌شان بر جامعه است؛ البته تا حد توان و امکان.

تدوین این خاطرات که نوعی اتوبیوگرافی تمرکزیافته بر شخصیت این «دو برادر» است، شبیه راه‌رفتن روی یک تیغۀ یخی بود: در یک طرف، پرتگاه خودشیفتگی و در طرف دیگر، پرتگاه خودسانسوری. به ویژه در مورد جلال، جدی‌تر و تهدیدکننده‌تر بود؛ جون او بیش از حدمعمول چندوجهی و چندلایه بود و در طول زندگی کوتاهش ماجراها داشت و واقعیت وجودی خودش را هم حواله کرده بود به خط پایان یک فرآیند پرنوسان و پرهیجان.

امتیازات این کتاب:

اولاً: حجم گسترده‌ای از اطلاعات ناب و خاطرات ناگفته از سوی یکی از اقران و نزدیکان او بیان شده‌اند. این کتاب از این‌رو می‌تواند در کنار آثاری چون از «چشم برادر» نوشتۀ زنده‌یاد شمس آل احمد و جزوۀ «غروب جلال» نوشتۀ ئکتر سیمین دانشور قرار گیرد. ماجراهایی که راوی در این کتاب، برای نخستین بار برای جلال‌پژوهان نقل کرده است، می‌تواند ذهن آنان را به وسی تحلیل‌هایی واقع‌بینانه‌تر از زندگی و زمانۀ این نویسنده شهیر و همچنین برادرش مرحوم شمس آل احمد سوق دهد و از این جنبه اثری تعیین‌کننده و مؤثر تواند بود.

ثانیاً: راوی کوشیده است تا در بیان خاطراتش از زندگی دو برادر جامعیت تصویری را که ترسیم می‌کند، از نظر دور ندارد و تا محدوده‌ای که اخلاق و شرع اجازه می‌دهد، عرصه‌ای از عرصه‌های خصوصی و عمومی زندگی آنها را در ترسیم چهرۀ واقعی این دو مغفول نگذارد. بی‌تردید این مجموعه خاطرات از این جنبه، بر تمامی آثاری که در این باره از سوی دوستان و نزدیکان جلال انتشار یافته است، تفوق دارد.

ثالثاً: راوی امتداد نفوذ و حضور جلال پس از مرگش را در تلاش‌های بی وقفۀ برادرش زنده‌یاد شمس آل احمد رصد کرده و فصلی مبسوط را به بیان خاطرات خود از ادوار گوناگون زندگی سیاسی و فرهنگی وی اختصاص داده است. ویژگی این فصل، بکربودن خاطرات و همچنین به دست‌دادن گزارشی نسبتاً دقیق از فراز و فرودهای زندگی اوست، کاری که تاکنون انجام نشده و برای آغزین مرتبه است که صورت می‌گیرد.

رابعاً: این اثر در پیوست خود اسناد و تصاویری را به مخاطب هدیه کرده است که بیش از این منتشر نشده بودند یا در یادنامه‌های جلال کمتر می‌توان از آنها ردی یافت. بسیاری از این موارد از آرشیو خانوادگی و همچنین جستجوهای متعدد راوی و تدوینگر فراهم آمده‌اند.

فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:

برادر اول: جلال آل احمد

بخش 1: پیشینۀ تاریخی و یادی از بزرگ‌ترهای خانواده

بخش 2: اولین خاطرات

بخش 3: چند خاطرۀ دیگر

بخش 4: ورود سیمین خانم

بخش 5: معلمی و شاگردی

بخش 6: جایگاه طبقاتی و وضعیت مالی

بخش 7: رابطۀ جلال با سنت و مدرنیسم

بخش 8: جلال و سیاست

بخش 9: غرب‌زدگی و روشنفکری

بخش 10: جلال، امام خمینی و انقلاب 57

بخش 11: آیا جلال سوپاپ اطمینان رژیم شاه بود؟

بخش 12: جلسات پنجشنبه، یادها و خاطره‌هایی از شرکت‌کنندگان

بخش 13: کانون نویسندگان

بخش 14: مروری بر ویژگی‌های فردی جلال

بخش 15: مرگ چنین خواجه

بخش 16: یادداشت‌های روزانۀ جلال

بخش 17: واپسین گام

برادر دوم: شمس آل احمد

بخش 18: نوجوانی و جوانی

بخش 19: تحصیلات

بخش 20: دوران معلمی در قزوین

بخش 21: چند امر خصوصی

بخش 22: دوستان و دوستی‌های شمس

بخش 23: حضور سیاسی

بخش 24: فعالیت‌های فرهنگی ـ سیاسی

بخش 25: علل پیوستن به انقلاب و پایداری

بخش 26: اختلافات

بخش 27: فعالیت‌های فرهنگی

بخش 28: آخرین اشتغالات

بخش 29: رابطۀ دو برادر

بخش 30: آقا شمس و سیمین خانم

بخش 31: سرازیرشدن نمودار

بخش 32: تراژدی روشنفکری