معرفی کتاب

شیخ صفی‌الدین از مشایخ مشهور صوفیه در دوران الجایتو و ابوسعید ایلخانی و بنا بر کتاب صفوة الصفا مرید شیخ زاهد گیلانی (متوفی ۷۰۰) و نیز داماد او بود.

شیخ هشتاد و پنج سال عمر کرد. نخستین 25 سال دوران زندگی‌اش در کودکی و جوانی و طلب مرشد و مراد گذشت. 25 سال دوم آن صرف مریدی و شاگردی شیخ زاهد گیلانی شد و 35 سال آخر عمر بر مسند ارشاد و تربیت اهل عرفان و طریقت گذشت. نفوذ معنوی صفی‌الدین اردبیلی در ۳۵ سال دوره ارشادش بسیار زیاد بود و چون مغولان به او ارادتی تمام داشتند، وی بسیاری از آنان را از آزار رساندن به مردم باز می‌داشت.

پس از مرگ شیخ نیز اولاد و احفاد او در سلسله صفویه به مقام ارشاد رسیدند. شیخ صفی خود پیشتر پیرو شیخ زاهد گیلانی بود و دختر او فاطمه خاتون را نیز به زنی گرفته بود. زهد و ساده‌زیستی او با وجود داراییش در آن زمان نامور بود. شیوه زندگی و گیرایی او و نام‌آوری خانقاهش به زودی برای او و فرزندانش پیروانی را از شام و ترکیه و بخش‌های دیگر ایران فراهم ساخت. پس از او پسرش شیخ صدرالدین موسی جای پدر را گرفت.

صفی الدین به سبب کثرت ریاضت و مخصوصاً به جهت افراط در روزه و اجتناب از حیوانی، در اواخر عمر تدریجاً ضعیف و مکرر بیمار شد. در پایان عمر تقریباً به کلی از غذا افتاده بود و جز غذاهای ساده غیر حیوانی و آب قند، چیزی از گلویش پائین نمی‌رفت. با این حال تا ممکن بود در ادای وظایف شرعی اهتمام داشت. به علاوه خانقاه او محل اطعام فقرا و پناه ضعفا و مسکینان بود و همین نکته دستگاه او و اخلافش را همچنان محل محتاجان و درویشان می‌داشت. در مرض موت هم، «محافظت سفره و خدمت ضعفا» را با تأکید تمام سفارش می‌کرد.

شیخ صاحب مکتب خاصی نبوده است و مکتب وی ادامۀ مکتب طریقت شیخ زاهد بوده است. نفوذ معنوی شیخ گیلانی در شکل‌گیری طریقت شیخ صفی به اندازه‌ای بود که محقق روسی پطروشفسکی را اعتقاد بر این است که «مؤس واقعی این طریقت [طریقت صفوی] را باید شیخ تاج‌الدین گیلانی، استاد و پدرزن شیخ صفی‌الدین شمرد نه خود او».

طریقی که شیخ صفی از آن پیروی می‌کرد و مریدان را به انجام آن فرا می‌خواند، آداب و روش خاصی داشت. سالکی که داوطلب ورود به جرگۀ ارادت و طریقت وی بود، پیش از هر چیزی باید از گناهان گذشتۀ خود توبه کند و متعقد گردد که هرگز گرد گناه نگردد. مریدان طریقت صفوی نه تنها ملزم به کسب حلال بودند و از هرگونه اعمالی که نشانگر گدایی و تکدی بود، می‌بایست پرهیز می‌کردند، بلکه موظف بودند قوانین شریعت را انجام دهند و اعمال مستحب را در حد امکان به اجرا بگذارند.

 فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

تصوف و عرفان در سدۀ هشتم هجری

شیخ صفی که بود؟

اولاد و احفاد شیخ

در طلب دوست

خرقه و سلسلۀ مشایخ شیخ

نفوذ شیخ در دل مردم عادی و امرا و وزرا

نظر علما و بزرگان دین در مورد شیخ

طریقت شیخ

شیخ صفی و علم

آموزه‌های عرفانی شیخ