معرفی کتاب

نویسنده در «سخنی با خوانندگان» این کتاب دربارۀ این کتاب می‌نویسد:

از مجموع هفده عنوانی که در «در دامنه‌های کوه قاف» طبع مکتوب یافته‌اند، هشت عنوان به «گفتار و گفت‌وگوها» هایی تخصیص یافته است که در گردهمایی‌ها و مناسبت‌های مختلف به صورت شفاهی یا ندرتاً در قالب خطابه عرضه شده‌اند و اکثر آنها بعدها در شکلی عملی‌تر و پیداست با زبان و شواهدی متناسب‌تر و جامع‌تر، در نشریات یا در هیأت کتابی که هم‌اکنون نایاب است و درزمان رواجش نیز گرفتار توزیع مضحکی شد، به چاپ رسیده‌اند. این عناوین که تقدم و تأخر زمانی آنها نیز در کل رعایت شده است، عبارتند از: «گامی چند با شاهنامه» ـ چکیده و ریخت تازه‌ای از چند دیدار دوستانه و کم و بیش آموزشی در سال‌های مختلف ـ؛ «موسیقی شعر شاهنامه»؛ «بنیادهای اجتماعی و اساطیری داستان رستم و اسفندیار» و «تعادل اساطیری داستان اکوان دیو» که رسماً به دعوت سه انجمن فرهنگی، موسیقایی و باستان‌شناسی ترتیب سخنرانی یافتند. «آرش کمانگر»، خطابه‌ای است که در تکریم شاعر گران‌مایه، زنده‌نام سیاوش کسرایی تنظیم و به دعوت برگزارکنندگان گردهمایی ایراد شد و در مجله‌ای محلی صورت نشر یافت. «فرهنگ زنان شاهنامه»، حاصل گفتگوی کوتاهی است با روزنامه «آفتاب یزد» در پی انتشار کتابی با همین عنوان که از بخت‌یاری، انبارش لبالب است. «قیاس نشانه‌شناختی و دیرینه‌یابی هفت‌خان‌های رستم و اسفندیار»، در قالب نوشته و به قصد پاسخ به دعوت «انجمن شاهنامه دورود و دانشگاه پیام نور لرستان» در گردهمایی «یادمان دومین همایش سراسری زاگرس‌نشینان و شاهنامه» در تیرماه 1387 ایراد شد که تردید ندارم در پوشش ازدحام ناشی از حضور شیرزنان و بهادرمردان زاگرسی، حتا عبارتی از آن نیز به خوبی  شنیده نشد، تا چه رسد به واکاوی ذهنی یا کلامی آن. «عشق و رهایی، دو مضمون اصلی در داستان بیژن و منیژه» صورت پژوهشی و مبسوط گفتارهای چندی است در داخل و خارج از کشور.

پنج عنوان دوم نوشتارهایی پژوهشی‌اند که به ویژه دو عنوان آنها به سالیان و در امکانی نوعی فراهم آمده‌اند. از سه عنوان دیگر: «رستم: نمازگزار کیش کی‌خسروی» و «تأملی بر خان چهارم» منبعث از شور و شوق من به رستم و دلبستگی رستم به نواده‌ای از پروردگارانی است که خود او پروریده و آیینی است که از این پرورش بلندا گرفته است و عنوان سوم «رستم و رخش، توأمان اساطیری هفت‌خان و دیگر عرصه‌های پهلوانی» نخست برای اجلاس زاهدان بنیاد گرفت؛ اما چون گرفتار ضیق وقت چنین مجالسی شد، بعدها با تهیۀ مواد خام در مرحلۀ ریزنگاری و دسته‌بندی نام‌ها و عناوین رستم مسیر کمال یافت.

«اسفندگان، عید زنان» به بهانۀ هشت مارس و سپس به دعوت انجمن خوش‌نویسان کرج شفاهی ایراد شد؛ اما موضوع جذاب و پیشنهاد ایده‌آلش مرا وادار به تنظیم صورت مکتوب و به نسبت مستدل آن کرد.

«آتش در شاهنامه» به پیشگاه پرویز شهریاری و جایگاه والای علمی و رفتاری ایشان تقدیم شده است. این مقاله واکاوی «آتش» در شاهنامه و نظیره‌ها و مرادف‌های این نام زندگی‌بخش در این کتاب است.

بخش نقدها دربردارندۀ چهار نوشته‌ای است که در زمان انتشارشان موجه می‌نمودند؛ اما امروزه مایۀ دغدغۀ نگارنده‌اند که از یکسو به آرام می‌خوانند که چون به مقاله یا ابراز ایده‌ای پرداخته‌اند که در لحظه یا لحظه‌هایی مطرح یا در صحنه بوده‌اند و امروز در وجه غالب از گردونه خارج‌اند، باید پژمرده و بیرون از گود تلقی شوند؛ از سوی دیگر نهیب می‌زنند که آن موضوعات مقاله‌آفرین یا ایده‌های به‌روز گاهی بازتولید و منشأ جدل و جدال‌هایی می‌شوند که توجه برانگیز باشند و محتملاً آوردجوی، نباید سپر افکند و میدان را بی‌هماورد یله کرد.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

گفتارها و گفت‌وگوها:
گامی چند با شاهنامه
موسیقی شعر شاهنامه
بنیادهای اجتماعی و اساطیری داستان رستم و اسفندیار
تعادل اساطیری داستان اکوان دیو
آرش کمانگر
فرهنگ زنان شاهنامه
قیاس نشانه‌شناختی و دیرینه‌یابی هفت‌خان‌های رستم و اسفندیار
عشق و رهایی دو مضمون اصلی در داستان بیژن و منیژه
مقالات:
رستم، نمازگرار کیش کی‌خسروی
تأمّلی بر خان چهارم
رستم و رخش، توأمانِ اساطیریِ هفت‌خان و دیگر عرصه‌های پهلوانی
اسفندگان: عید زنان
آتش در شاهنامه
نقدها:
تحریف‌کنندگان شاهنامه
شرح شب دیرباز
آفرینشی سترگ و نقدی به اجمال
نگاهی به تفسیرهای سه‌گانه بر داستان رستم و سهراب