معرفی کتاب

این کتاب مجموعه مقالاتی است که در نشست‌های مختلف تخصصی و مجلات معتبر از دیدگاه‌های انسان‌شناختی تکامل‌گرایی نو، ساختارگرایی و کارکردگرایی مطرح و برخی از مقالات برای نخستین بار در این کتاب آمده است. این اثر رویکردی است برای شناخت زیرساخت‌های اندیشۀ انسان و مردمان ایران که خواننده را با شناخت انسان از این دیدگاه آشنا می‌سازد.

نگارنده در این کتاب با ارائۀ زاویه‌ای تازه در انسان‌شناسی، در پی شناخت زیرساخت‌های اندیشه مردمان ایران به مدد اسطوره‌هاست. با شناخت اسطوره‌ها، آبشخور اعتقادات، اندیشه‌ها و آداب و رسوم یک ملت بر ما آشکار خواهند شد. باید در شناخت آداب و رسومی که با فرهنگ ملی پیوند دارند، کوشید؛ اما نمی‌توان برای همیشه زنده نگه داشت؛ زیرا همواره تغییر معیشت، آداب و رسوم را نیز دستخوش تغییر می‌کند.

در مقالۀ «خاستگاه‌های زمانی اسطوره» به این پرسش اساسی پرداخته می‌شود که اسطوره چیست و چه انواعی را دربر دارد؟ دیدگاه مکتب‌های مختلف انسان‌شناسی به اسطوره گوناگون و هر یک اسطوره را از دیدگاه خود تبیین و تفسیر کرده‌اند: برای لوی برول اسطوره برآیند کنش پیش منطقی ذهن انسان است. تایلر اسطوره را برآیند تلاش انسان برای شناخت جهان پیرامون خویش می‌داند. نزد اشتروس و در مکتب ساختارگرای او اسطوره را لایه‌های بسیاری است که از ژرف‌ترین لایۀ اندیشه انسان بر می‌خیزد و در هر زمان معنی خاص خود را می‌یابد و بدین سان دیدگاه برول و اشتروس رودرروی یکدیگر قرار می‌گیرند. مالینسکی بنیادگذار کارکردگرایی اسطوره را پاسخی می‌داند به اندیشۀ انسان دربارۀ نمودهای پیرامون خویش و از این دید کارکرد اسطوره دربردارندۀ تنظیم روابط اجتماعی و از آن شمار به تنظیم و تدوین اخلاقی می‌پردازد.

در مقالۀ «اسطوره و آیین» آمده است: از دیدگاه جامعه‌شناختی اسطوره نه یک روایت مقدس که مجموعه ذهنیت اجتماعی یک گروه اجتماعی است و نظام ارزش‌های پنهان در آن را دربرمی‌گیرد و چنین است که اسطوره همیشه مربوط به گذشته نیست و در جامعه‌ای نو نیز پدیدار می‌شود و پیدایی چنین نمودی ارجاع به گذشته است. از دید لوی اشتروس انسان‌شناختی یعنی اسطوره فراسوی نمود روایتی آن و با راه‌بردن بدین فراسو است که می‌توان آن را شناخت. از این دید تحلیل دقیق همۀ رخدادها و اجزای روایت اسطوره‌ای و طبقه‌بندی دیگربارۀ آنها و بررسی دیگرگونی هر اسطوره در گذر زمان است که شناخت آن را میسر می‌سازد. اسطوره آیینی غالباً از کاخ‌ها و معابد شهرهای کهن گرفته شده گویای راه و آیینی است که کاهنان معابد کارگزار آن بودند و کارهای آیینی که توسط این کاهنان انجام می‌شود با کلام و اوراد همراهی می‌شد و هر رسم و آیینی برگرفته از اسطوره‌ای و بخشی بود که بخش بیانی اسطوره نام دارد و اسطوره زیرساز و سرگذشت این آیین‌ها و کارکرد آن در بودن جامعه‌ای بود که اسطوره در آن شکل می‌گرفت و کار آیین فراهم کردن شرایطی بود که زندگی اجتماعی بدان شرایط وابسته بود و بدین سان شاید اسطورۀ آیینی کهن‌ترین اسطوره‌ها است.

فهرست مقالات و مطالب این کتاب بدین قرار است:

فرهنگ

اسطوره‌های خورشید و ماه در ایران و جهان

آسمان و زمین در اساطیر و باورهای مردم

آفرینش انسان در اساطیر

خاستگاه‌های زمانی اسطوره؛ تحلیلی مردم‌شناختی در زمینه اسطوره‌شناسی تطبیقی

شب یلدا زاد شب خورشید به شبگیر یا دمدمه‌های صبح

چل سروهای لری

آیین‌ها و خاستگاه اسطوره‌های مرگ

مراسم مرگ نزد پیروان فرقه کاپولابا نیا

پیشینۀ اسطوره‌ای مراسم آیینی چَمَر در ایلام و لرستان

اسطوره و آیین

نمادها و کهن الگوهای آغازین

انسان و درخت در ایران و جهان

آفرینش جهان در اساطیر

اساطیر و واقعیت

اسطوره و خوراک

اسطوره

جادو و افسون و افسونگری

مراسم تمنای باران و باران‌سازی در ایران

مردم‌شناسی ورزش در ذِن و هنر کمانگیری