معرفی کتاب

کتاب حاضر دعوت به جهان اندیشۀ دو فیلسوف و جامعه‌شناس نام‌آور معاصری است که همه‌چیز اعم از سن، شرح‌حال و تعهدات اجتماعی و سیاسی‌شان آنان را از یکدیگر متمایز ساخته است. تقارن چاپ دو کتابی که امروزه در حوزۀ خود کلاسیک محسوب می‌شوند، یعنی مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه‌شناسی رمون آرون و کلمه‌ها و چیزهای میشل فوکو بهانه‌ای شد تا این دو اندیشمند بنیان‌های فکری یکدیگر را به پرسش بگیرند. خوانشی که آنان از مفاهیم و رویدادهای تاریخی (خاصه متفکرین مرتبط با آنها) دارند و در این منازعه به روشنی ارائه می‌دهند، تحلیل و تبیینی ژرف از آن چیزی است که به قول برگر و لوکمان «ساخت اجتماعی واقعیت» می‌نامیم.

تاریخ اندیشۀ فرانسه حد فاصل 1966 تا 1967 به دورۀ «ساختارگرایی» معروف است. در طول این یک سال، بحث و جدل‌ها پیرامون این واژه و روش و کاربردهای مورد امکانش در فضای روشنفکری به اوج خود رسید. دقیقا در همین سال بود که میشل فوکو در کلمه‌ها و چیزها دیدگاه‌های کلاسیک علوم انسانی را ضمن اعلام مرگ قریب‌الوقوع انسان به نقد کشید. سرانجام، تأثیر حاصل از نتیجه‌گیری‌ها و جهت‌گیری‌های اثر فوق منجر به «ماتریالیسم دیالکتیکی» آلتوسر، ساختارگرایی انسان‌شناختی کلود لوی ـ استروس و پژوهش‌های روانکاوانۀ ژاک لاکان گردید. موفقیت قابل توجه این کتاب سیل انتقادها و اعتراض‌ها را فروننشاند و فیلسوف جوان را ملزم ساخت که در برابر آنچه به زعم وی تفسیرها و تعبیرهای نادرست از نظریه‌اش بودند واکنش نشان داده و به کرات، نظریه و روان‌شناسی‌اش را شرح و تبیین و توجیه نماید.

در همین برهۀ پرشور بود میشل فوکو در برنامه‌ای رادیویی تحت عنوان «اندیشه‌ها و تاریخ» که در تاریخ 8 مه 1967 از رادیو پخش شد، با رمون آرون رودررو و پشت یک میز نشست. در همان سال از آرون جامعه‌شناس ـ که 25 سال بزرگ‌تر از فوکو بود ـ کتاب مهم و تأثیرگذار مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه‌شناسی منتشر شده بود. همین کتاب نقطۀ عظیمت گفت‌وگوی آنان شد و در ادامۀ این مواجهه فرصتی برای دو فیلسوف فراهم آمد تا مسائل مربوط به روش‌شناسی و نوآوری به کار گرفته شده در کلمه‌ها و چیزها را به بحث بگذارند. از خلال گفت‌وگو در می‌یابیم که رمون آرون از دو منظر منتقد کتاب و با این حال خوانندۀ علاقمند و مدافع تلاش‌های میشل فوکو است. اگرچه در این گفت‌وگو نگرش فکری فوکو، انتقادهایش به مکتب اصالت وجود و مسائلی از این دست بحث و بررسی نمی‌شود؛ اما بینشی جدید از چگونگی پرداختن به مسائل مطرح شده در کلمه‌ها و چیزها در دسترس مخاطب خود قرار می‌دهد.

ژان فرانسوا بِر نیز در بخش دوم کتاب به تجزیه و تحلیل مسائل بیان‌شده در آن گفت‌وگو می‌پردازد. وی در تحلیل خود تلاش داشته به بحث و جدل‌های روش‌شناختی ممتازی که مایۀ حیات روشنفکری اروپا بودند، جانی دوباره بخشد. تلاش وی سبب شده که از تاریخ اندیشه، بر مبنای رویکردی که مستلزم توجه به کارکردهای مؤثر در پژوهش و تحقیق است، تعریف تازه‌ای ارائه شود.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت مترجم

درآمد

آرون، فوکو: گفت‌وگو

تحلیل گفت‌وگو: ژان ـ فرانسوا بِر

یادداشت‌ها

نمایه