۷۱۱۹
۰
حکایت آفتاب گردش: تصویر ذره و آفتاب در آثار مولانا

حکایت آفتاب گردش: تصویر ذره و آفتاب در آثار مولانا

پدیدآور: سمیرا قیومی ناشر: سخنتاریخ چاپ: ۱۳۸۸مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۲۲۰۰شابک: 7_264_372_964_978تعداد صفحات: ۳۱۴

خلاصه

نگارنده در این مجموعه بر آن است تا جلوه‌های گوناگون ذره و خورشید در آثار مولانا را به تماشا بگذارد و به جستجوی قابلیت‌هایی بپردازد که در این بن‌مایه نهفته است و سبب شده تا با چنین گستردگی در ادب عرفانی ما راه یابد.

معرفی کتاب

نگارنده در این مجموعه بر آن است تا جلوه‌های گوناگون ذره و خورشید در آثار مولانا را به تماشا بگذارد و به جستجوی قابلیت‌هایی بپردازد که در این بن‌مایه نهفته است و سبب شده تا با چنین گستردگی در ادب عرفانی ما راه یابد.

آفتاب و ذره از اجزای وسوسه‌انگیز طبیعت‌اند كه در سنت ادب فارسی، خیال شاعران را به بازی گرفته‌اند. این دو جزء در كنار هم تصاویری می‌سازند كه خود دو عنصر محوری آن هستند و این تصاویر با گذار از دوره‌های ادبی و ظهور در نقش‌ها و تجربه‌های گوناگون سرانجام در شعر عرفانی در زبان رمزی عرفا به نمادها و سمبل‌هایی بدل می‌شوند كه اشاراتشان به عالم برین است. برای مثال ذره پیوسته در حركت است؛ حركتی كه در متون عرفانی گاه به سرگردانی و دروابودن ذره و گاه به رقص و پایكوبی او تعبیر می‌شود. تصاویر حاصل از نگاه ذره، این امكان را در اختیار عارف می‌نهد تا سلوک و حركت خود در راه حق را كه گاه با وجد و شور و گاه با تعلیق و دروایی همراه است، در زبان تصویری خویش به نمایش بگذارد. یكی از ویژگی‌های ذره از آغاز ظهور در ادب فارسی، كوچكی و گاهی حقارت اوست در برابر آفتاب كه در جایگاه كمال و عظمت است. نگارنده در این كتاب جلوه‌های گوناگون ذره و خورشید را در آثار مولانا نشان داده و در هر فصل عناصری كه حول این دو سمبل گرد آمده‌اند و نیز نقش آنان در تكامل تصویرمحوری ذره ـ آفتاب را بررسی می‌كند. همچنین به تبیین مضامینی چون زندگی و حیات ذره كه از جلوه‌های بارز وجودی در آثار عطار و مولاناست و نیز تصرف آفتاب حق و ولی او در ذرات می‌پردازد.

اگرچه این تصویر در زبان ابن عربی و پیروان او به شکلی گسترده راه یافته و نیز اگرچه منظومه‌هایی با عنوان «ذره و خورشید» پس از مولانا به جا مانده است، در این نگاشته تنها متون ادبی و عرفانی پیش از مولانا و نیز معاصر او بررسی می‌شود تا سیر تکامل این بن‌‌مایه به ویژه در متون عرفانی خانواده فکری او پی گرفته شود.

هرچند نخستین ظهور تصویر ذره ـ آفتاب مانند هر تصویر دیگری نامشخص است؛ اما در این کتاب در جستجوی ردپای این بن‌مایه به سراغ اشعاری که به نام رودکی سمرقندی، پدر شعر فارسی ضبط کرده‌اند رفته است. تصویر ذره ـ آفتاب در یکی از قطعات و نیز یکی از تغزل‌های او آمده است.

در اشعار آغازین ادب فارسی ذره‌ها در نور هویدا شده‌اند. شاعر بیدار که از نمود ذرات به وجود آمده، آن را در شعر خود آورده است و شاید نهایت آفرینش او آن بوده که هویدایی ذره در نور را مشبه‌به وجود و هستی چیزی در روشنایی حضور چیز دیگر قرار دهد؛ اما با گذشت زمان شاعران کوشیده‌اند به این گوشه طبیعت نگاهی دیگرگون بیندازند و غبار عادت را که از رهگذر تکرار تصویر بر چشم‌ها نشسته بزدایند. پس به ذره و آفتاب جلوه‌های تازه می‌دهند یا به عبارتی بهتر قابلیت‌های نهفته در هر یک را کشف می‌کنند و نیز آنچه را که از کنار هم نشستن این دو حاصل می‌شود را در فضایی بسته مانند سلول یک زندان نیز به نمایش بگذارد؛ زیرا نوری که ذرات در آن شناورند، از روزنی کوچک هم به درون می‌افتد؛ از همین رو در حبسیه‌های مسعود سعد نیز ردپای زیبایی از ذره و آفتاب جلوه‌گر است.

سرانجام در شعر عرفانی است که ذره و آفتاب در نمایشی که مدت‌هاست آغاز شده به اوج خویش می‌رسند. آنها در زبان رمزی عرفا به نمادها و سمبل‌هایی بدل می‌شوند که اشارت‌شان به عالم برین است. اینجاست که آنچه ذره و آفتاب در چنته دارند، بیش از هر جای دیگر به کار می‌آید؛ برای مثال می‌توان از نوری سخن گفت که همواره در کنار این دو و رابط آنهاست؛ نوری که در فرهنگ اسلامی و عرفانی جایگاه ویژه‌ای دارد. مثال دیگر روزن میان ذره و آفتاب است که در شعر عرفانی نقش پررنگ‌تری می‌یابد. پیش از آن در کنار ذره یا آفتاب گاه تصویر روزن نیز وجود دارد؛ اما معبر میان ذره و عالم نوربودن نقشی است که روزن در شعر عرفانی ایفا می‌کند. ذره ـ خورشید یکی از موتیف‌ها یا بن‌مایه‌های شعر و ادب فارسی است.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

پیش‌گفتار

ذره در ظلمت

سبب تابش

افتراق آفتاب

هدایت به نور

روزن نور

ذره در هوا و در هامون

رقص در نور

فنا در آفتاب

ولایت آفتاب

زندگی ذره

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.