۱۷۷۶
۰
پشمینه‌پوشان: فرهنگ سلسله‌های صوفیه

پشمینه‌پوشان: فرهنگ سلسله‌های صوفیه

پدیدآور: علی سیدین ناشر: نیتاریخ چاپ: ۱۳۸۷(چاپ دوم)مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۱۰۰۰شابک: 6_999_312_964_978تعداد صفحات: ۴۱۶

خلاصه

این کتاب فرهنگ‌نامه‌ای است دربردارندۀ 534 مدخل که با استفاده از منابع متعدد تصوف، فِرَق صوفیه را از شبه قارۀ هند تا شمال آفریقا برمی‌شمرد و دربارۀ خاستگاه فکری، جغرافیایی و تاریخی آنها توضیح می‌دهد و نیز نام‌ها، واژگان و اصطلاحات مرتبط را به خوانندگان معرفی می‌کند.

معرفی کتاب

این کتاب فرهنگ‌نامه‌ای است دربردارندۀ 534 مدخل که با استفاده از منابع متعدد تصوف، فِرَق صوفیه را از شبه قارۀ هند تا شمال آفریقا برمی‌شمرد و دربارۀ خاستگاه فکری، جغرافیایی و تاریخی آنها توضیح می‌دهد و نیز نام‌ها، واژگان و اصطلاحات مرتبط را به خوانندگان معرفی می‌کند.

وجه تسمیۀ صوفیه آن است که صوفی از کلمۀ صوف مشتق شده و صوف، پشم است و صوفی کسی که پشمینه می‌پوشد. صرف نظر از منشأ و واژۀ «صوفیه» آنها نحله‌ای عملی از حوزۀ وسیع‌تری به نام «عرفان» هستند. عرفان شناخت حق از راه کشف و شهود، بی تمسک به استدلال‌های عقلی است.

صوفیه پشتوانۀ محکمی از اعمال زهاد و عباد و بکایین صدر اسلام را داشتند و گفتارشان را به آیات و احادیث مستند می‌کردند. زندگی سخت و زاهدانۀ آنها، فروتنی و تواضعی که صوفیان متقدم به آن آراسته بودند، حافظۀ زندگی سادۀ مسلمانان صدر اسلام را زنده می‌کرد و با اقبال روبرو می‌شد. هر چند لفظ صوفی و عارف سابقه‌ای در صدر اسلام نداشته و مسلمانان متصف به زهد محض نبوده‌اند؛ اما تعلیمات اسلامی الهام‌بخش یک سلسله معاریف عمیق عرفان نظری و عملی بوده است.

با وجود تفسیرهای گوناگونی که از کلمۀ «صوفی» و ریشۀ آن به عمل آمده است، رأی غالب آن است که صوف به معنی «پشم» و صوفی منسوب به کسانی بوده که لباس پشمی می‌پوشیدند و با ریاضت جسم، در عبادت و زهد راه افراط پیموده، در مهار نفس و صفای دل جهد می‌کردند؛ اما خود صوفیه متمایل‌اند این کلمه را مشتق از «صفا» بدانند و صوفی را کسی می‌دانند که قلبش صاف شده است.

اولین کسانی که افکار و اندیشه‌هایشان رنگ و بوی صوفیانه داشت، در قرن دوم هجری ظهور کردند. آنها زهاد و عبادی بودند که فقط به امور اخروی می‌پرداختند؛ اما این افراد مطلق صوفی شناخته نمی‌شدند. از جمله جابر ابن حیان که زاهدانه می‌زیست و از خوردن گوشت پرهیز می‌کرد. صوفیان متقدم حتی از اینکه افکار خود را میان عامۀ مردم مطرح کنند، ابا داشتند. هنوز معلوم نیست لفظ صوفی اولین بار به چه کسانی اطلاق شده است. برخی نوشته‌اند نخستین بار ابوهاشم را صوفی گفتند. جابر این حیان نیز به صوفی معروف بود، اما به صوف انتساب نداشت. حسن بصری، عبدک صوفی، رابعۀ عدویه، معروف کرخی، سری سقطی، ذوالنون مصری، بایزید بسطامی، ولید ابن عبدالله و ابوعلی فضیل عیاض چهره‌های مشهوری هستند که پایه‌های اولیۀ تفکر صوفیانه را پی‌ریزی کرده‌اند.

در عبارت فخرالدین رازی، صوفیه طریقه‌ای است به سوی معرفت خدا و آن تصفیه و تجرد از علایق دنیوی است و صوفیان یا «اصحاب العادات» اند که کارشان ظاهری است؛ چون پوشیدن خرقه و تسویه سجاده یا «اصحاب عبادت» که به زهد و عبادت مشغولند و سایر کارها را ترک کرده‌اند یا «اصحاب حقیقت» که به عبادت و فرایض نمی‌پردازند، بلکه به تفکر و رهایی نفس از علایق جسمانی مشغولند.

از این تعبیرات و تقسیم‌ها و اظهارات ده‌ها نمونۀ دیگر نیز می‌توان بیان کرد؛ چرا که بخش مهمی از ادبیات ما را آثار و نوشته‌هایی تشکیل می‌دهد که به نوعی به عرفان و تصوف مرتبط است. این آثار اگر نه همه، رویکردی جانبدارانه یا مخالفت‌جویانه دارند. این تآلیف بر اساس همین منابع تنظیم و بنابر ماهیت فرهنگ‌نامه‌ای خود از همان ابتدای کار همواره این سخن ابوالفضل بیهقی را که گفت: در تاریخی که می‌کنم، سخنی نرانم که آن به تعصبی و تزیدی کشد» مد نظر بوده و تا حد امکان از اظهارنظر شخصی و جانبداری یا مخالفت پرهیز شده است. بیشتر مراجع و مآخذ در ذیل هر صفحه آورده شده و در برخی از مطالب دخل و تصرفی در عبارت به دلیل تطبیق یا تقصیر و هماهنگی متن صورت گرفته است، بدون آنکه مفهوم اصلی دگرگون شود. این نوشته دربردارندۀ دو بخش «فرقه» ها و «طریقه» ها بود که در ابتدا فرهنگ طریقه‌های صوفیانه در این مجلد آمده است.

از طریقه‌هایی که در این کتاب سخن به میان آمده، می‌توان به این موارد اشاره کرد: آل سیدیه، ابحیه، احمدیه، اهل الله، باباحیدری، بسطامیه، پوست‌نشینان، تبّائیه، جامیه، جوانمردان، چراغ‌کشان، حالیه، حسین‌اللهی، خراسانیان، دادائیه، درویشان، رحمانیه، زاهدیه اردبیلیه، سکاکیه، سنبلیه، شاه مداریه، صوفیۀ بکائیه، عبدالخالقیان، عیاران، غفورشاهی، فتوت عیاری، قشیریه، کرخیان، گلشنیه، مرشدیه، لعل شهبازیه، معصوم علی شاهی، ناصریه، نصوحیه، واقفیه، هاشمیه، یاغیان، یونسیه و ... .  

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

منابع مشابه بیشتر ...

زبان مردم طهران

زبان مردم طهران

منوچهر ستوده به سعی اسدالله کفافی

در این کتاب به معرفی کلمات و اصطلاحات و شیوه گویش مردم تهران پرداخته شده است.