معرفی کتاب

نويسنده در اين کتاب مباحث گسترده و مبسوطی را در مورد جايگاه ابوالمعانی بيدل، در عرصۀ فرهنگ و تاريخ ادبيات فارسی مخصوصا کشور افغانستان، سنت بيدل‌خوانی و نيز حوزه‌های معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و ديدگاه‌های اجتماعی بيدل در فصل‌های جداگانه طرح نموده است. اين کتاب به صورت موضوعی دسته‌بندی و طبقه‌بندی، مبانی فکری، فلسفی، عرفانی و اجتماعی بيدل و نیز رهنمودهای اخلاقی و انسان‌ساز و اصلاحی او را مرتب نموده در نوع خود به اعتراف اساتيد فن بی‌نظير است. فصل پنجم کتاب به بيان نسبت مبانی معرفتی و انديشه‌های بيدل با جهان مدرن و امروزی پرداخته و در فصل ششم به علقه‌های طريقتی بيدل متمرکز شده است. گفتنی است که غنای منابع و گزيده‌ای از تک‌بيت‌های کليدی و شواهد قرانی، فلسفی و عرفانی بيدل بر زيبايی اين اثر افزوده است.

یکی از نکات چشمگیر این کتاب آن است که مؤلف آن کوشیده تا کارآیی این جهانی فلسفه و عرفان را برملا سازد. نویسنده تلاش دارد که به انسان چونان مظهر کامل و نقاوه و خلاصۀ هستی بنگرد. برازندگی این کتاب بیشتر در آن است که عارفان را چون موجودات زمینی مطرح می‌کند و همانگونه که بر سیر معنوی آنان دیده می‌گشاید، سیر آفاقی عارف را نیز از نظر دور ندارد و مؤلف توانسته جایگاه عرفان و عارفان را تاحد افق نگاه انسان امروزی عینیت بخشد.

 بیدل را می‌توان همچون مولانا در میان هر سه فرقۀ عارفان، ادیبان و فلاسفه و حکیمان جای داد و ویژگی‌های هر یک را در او دید. بیدل از آن دست شاعرانی است که در قرب وجود ساکن است و دربارۀ نفحات قدسی‌اش که از عرش عرفان، انفاس مسیحای را در کالبد مردگان به ظاهر متحرک می‌د‌ماند، این کلام به زیبایی صدق می‌کند: «شاعر بنیاد هستی را زیر و زبر می‌کند تا مبنای برای هستی دیگران بگذارد. آیینه روح شاعر غمازتر است و اگر بشر مظهر و آیینۀ حقیقت است، مظهریت شاعر بیشتر است .... شاعر که مظهریت بیشتر دارد و عشق را که قدسی‌ترین مواهب است از یاد نبرده، حجاب کفر را آسان‌تر می‌درد و نور حقیقت را مکشوف می‌سازد».

بیدل حکیم، اندیشمند، عارف، احیاگر و مصلحی است که در قالب شعر، زمزمه‌های ملکوتی، ترنم آسمانی و بشارت‌های جاودانی دارد. مخاطب عام او گرچه همگان است؛ ولی مخاطب خاص او نه بی‌دردان از راه رسیده یا دمسران آسوده در بستر بازی‌های ذهن و زبان، بلکه مردانی‌اند که در ظرفیت دید، نهنگان بحرپیما و در حمل اسرار معانی چون کوه پابرجایند و در گسترۀ عوالم عقل و دل، اهل معراج بوده و در کشور خیال و اندیشه، اقیانوس وسیع‌المنظر و مواج باشند.

آثار بیدل همه صوراسرافیل، رستاخیز عقل و عشق و آیینۀ اندیشه‌های والای بشری و تشریح و کالبدشکافی آرمان‌ها و حالات مردان خداست. از نظر او تبیین مقامات انسان کامل و بازخوانی اندیشه‌های خداوندگاران حکمت و عرفان و احوال قیامت‌آفرینان معنا خود تفسیر قرآن است:

مادح اهل صفا باش که در علم یقین                          وصف این طایفه تفسیر کلام الله است

فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:

مقدمه: نکته‌ای در باب انسان‌شناسی بیدل، نکته‌ای دربارۀ جایگاه بیدل، جایگاه بیدل در مزار شریف، بیدل‌شناسی در ایران و هند، بیدل در هندوستان، بیدل در اضلاع متحده.

درآمد: زندگی‌نامه بیدل، اشعار، آثار منثور، جاذبه‌ها و جلوه‌های ویژه، نیاز مانۀ ما به بیدل، افغانستان و سنت بیدل‌خوانی، سنت بیدل‌خوانی و بیدل‌گرایی و آثار آن.

فصل اول: معرفت‌شناسی

فصل دوم: هستی‌شناسی

فصل سوم: انسان‌شناسی

فصل چهارم: دیدگاه‌های اجتماعی بیدل

فصل پنجم: بیدل، معنویت و انسان امروزی بیدل و سنت هند

فصل ششم: بارقه‌هایی از سلوک بیدل: الف) بارقه‌های از سلوک بیدل؛ ب) تک‌بیت‌ها.