معرفی کتاب

این کتاب فراهم آمده از مجموعه‌ای از یادداشت‌هایی است که دربارۀ شعر و جلسات شاعری نوشته شده است.

هدف نویسنده از این یادداشت‌ها، بیان تجربیات خود برای دیگران است؛ بنابراین مجالی برای بحث‌های گسترده و ژرف نداشته است. یادداشت‌های این کتاب کوتاه است و بسیاری از مباحث با فشردگی و اجمال طرح شده است.

در یادداشت «کاریکلماتور، هایکو، شعر کوتاه» آمده است:

شعر کوتاه، طرح، هایکو، آنک، ترانک، کاریکلماتور، کلمات قصار و ... باز هم از این نام‌ها و اصطلاحات می‌توان نوشت و بحث کرد که فلان شعر کوتاه از فلان شاعر، کاریکلماتور است و شعر نیست یا فلان سروده هایکو نیست و کلمات قصار است. برای سامان‌داده به این بحث‌ها ذکر چند نکته لازم است:

1. در مباحث مربوط به شعر نباید انتظار داشته باشیم مانند تعریف فیزیکی، مرزبندی‌های دقیق و قاطع ترسیم شود.

2. تعریف تا آنجا که جنبۀ توصیفی و شناخت تجربی داشته باشد، کارآمد است؛ ولی اگر با نگاه تجویزی و قطعی باشد، فایدۀ چندانی نخواهد داشت.

3. برای شناخت گونه‌های مختلف نوشته‌های کوتاه شاعرانه می‌توان به عناصر سازندۀ آنها نگاه کرد؛ مانند «تخیل، تصویر، عاطفه، اندیشه، زبان، موسیقی، ابهام هنری و نظایر اینها».

4. بر این اساس مثلاً می‌توانیم بگوییم در کاریکلماتور، زبان بر سایر عناصر غالب است. موسیقی و عاطفه نقش چندانی ندارد؛ ولی تخیل و اندیشه کم و بیش در آن دیده می‌شود.

5. دربارۀ هایکو حرف چندانی نمی‌توان گفت؛ زیرا بخش اعظم هویت هنری هایکو وابسته به موسیقی و بیان در زبان ژاپنی است که در ترجمه از بین می‌رود؛ اما اگر فقط بر اساس ترجمه‌ها سخن بگوییم، هایکو را باید شعر مبتنی بر تخیل/تصویر و عاطفه بنامیم.

6. در کلمات قصار اندیشه بر هر چیزی مقدم است و پس از آن زبان اهمیت دارد؛ اما موسیقی و عاطفه و تخیل در کلمات قصار کم‌رنگ است.

در یکی دیگر از یادداشت‌های کتاب می‌خوانیم: گاهی برخی تقدّس موضوعی شعر را برای پوشاندن ضعف‌های شعر وسیله قرار می‌دهند و مثلاً می‌گویند: «این شعر دربارۀ حماسه‌ی کربلاست. آیا به نظر شما حماسۀ کربلا مهم‌تر است یا کشف شاعرانه؟!» این مانند آن است که کسی با خطّی نازیبا آیات قرآن کریم را بنویسد و در مقابل انتقادات، بگوید که: «آیات قرآن مهم‌تر است یا خوش‌نویسی؟»

در یکی دیگر از یادداشت‌های نویسنده در این کتاب آمده است:

زبان شعر، گاهی شبیه زبان معمولی است و گاهی با آن تفاوت دارد؛ ولی دشواری و آسانی زبان نیست که ارزش شعر یا توانایی شاعر را تعیین می‌کند. حتّی می‌توان گفت که ساده‌نوشتن، گاهی بسیار سخت‌تر از دشوارنویسی است و هستند شاعران کم‌تجربه‌ای که تلاش می‌کنند کاستی‌های شعرشان را با دشوارنویسی بپوشانند. همچنین بسیاری از بزرگان شعر در دوران پختگی و اوج شاعری خود، به زبانی ساده و روان شعر می‌سرایند؛ زیرا زبان شعر به هر حال برگرفته از زبان مردم است در تمام گونه‌ها و طبقات زبانی و شاعر توانمند کسی است که به تناسب موضوع و مضمون شعر، بتواند از گونه‌های مختلف زبانی بهره بگیرد.

فهرست یادداشت‌های آورده شده در این کتاب بدین ترتیب است:

قوانین دنیای شعر؛ منطق شعر و منطق نثر؛ کشف شاعرانه چیست؛ استدلال و استحسان در شعر؛ انسجام معنایی در شعر؛ زبان شعر امروز؛ زبان شعر و زبان آدمیزاد؛ شعر چیست و درخت چیست؛ شعر را معنی کنید؛ شعر مبتذل چگونه است؛ شعر هنروری است یا هنرنمایی؛ عواطف دروغین شعر؛ کاربرد مجازی کلمات؛ کاریکلماتور، هایکو، شعر کوتاه؛ باز هم از زبان «گَوَن»؛ شعر و صنعت؛ صبر کن آنجا؛ فروغ زندگی در شعر؛ شعر و تمثیل؛ گاهی شعر تصویر دارد؛ آفریدن تصویر در شعر؛ تداعی و تبادر در شعر؛ باز هم تداعی و تبادر؛ تناسب الفاظ؛ تناسب در شعر؛ چگونه استعاره جان تازه می‌گیرد؛ چگونه استعاره می‌میرد؛ زبانش شعر قدیم؛ رباعی باید ضربه بزند؛ رباعی قالب ساختارمند شعر فارسی؛ زبان استعاره؛ شعر باید قافیه داشته باشد؛ قافیه به همین سادگی است؛ مضمون چیست؛ مضمون‌سازی و مضمون‌بازی؛ موضوع، مضمون و محتوای شعر؛ نوعی وزن در شعر فارسی؛ اسطوره‌زدایی در شعر؛ آیا این شعرها در انتظار موعودند؛ بازار روز شعر؛ بدانید که من شاعرم؛ برای جشنواره‌تان متأسفم؛ تو با ساختار در شعر مخالفی؛ جادوی شعر در نقد شعر؛ رسم شعر مذهبی این نیست؛ ستیز با زبان‌ربایی؛ شاعر باید عصبانی باشد؛ شعر جنگ و شعر ضد جنگ؛ شعر خاله‌زنکی؛ شعر خطابه نیست؛ شعر در کتاب درسی ضروری نیست؛ شعر زنانه، شعر مردانه؛ شعر سیاسی، شعر بودار؛ شعر سینمایی؛ شعرنوشتن برای کودکان و نوجوانان؛ شعر و موج‌آفرینی رسانه‌ای؛ شعر و نگاه انسانی زنان و مردان؛ غلط‌نویسی حق مسلم منتقد است؛ فوت و فن غنی‌سازی اندیشه در شعر؛ لطفاً شعر مرا نقد کنید؛ مارک‌های معتبر شعر؛ مطابق میل من شعر بگویید؛ معنازدایی از شعر؛ نقد می‌کنی یا بچه می‌ترسانی؛ هستندگی معناگریز در شعر؛ همان‌طور که می‌دانیم؛ برای کاهش وزن شعر بخوانید؛ بیایید شعر جهانی بنویسیم؛ توهم مدرن در شعر امروز؛ ده اصل برای نقد مدرن؛ ساختارشکنی از جمیع جهات؛ طالع‌بینی ادبی مدرن؛ عجب منتقدان خوش ذوقی داریم؛ گرگ بیمار غزل؛ مسیر ریل‌گذاری شده.