معرفی کتاب

این ارج‌نامه که عنوان «سالک فطرت» را بر پیشانی خود دارد، به نام دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی از چهره‌های آشنا در قلمرو حکمت و خردورزی در سرزمین ما برپا شده و به اهتمام دوستان، پژوهشگران، همکاران و علاقمندان ایشان به مناسبت هشتادمین سالگرد عمر گرانبهای دکتر دینانی تقدیم حضور ایشان گردیده است.

«سالک فطرت» تعبیری است از فریدالدین عطار، شاعر و حکیم بزرگ این سرزمین که دکتر دینانی در آثار خود از آن بارها سخن گفته و گویا وصف حال خود را نیز با آن تعبیر بیان کرده است. البته یادشدنی است که عطار «سالک فطرت» را به دو نوع قلبی و عقلی تقسیم می‌کند و از این دو آنچه مقبول نظر وی است، همان سالک فکرت قلبی است. آنچه می‌توان به اختصار گفت این است که اندیشیدن اندیشه‌ها یا بازخوانی اندیشه‌های دانشمندان برجسته در جهان اسلام در نوشتار و گفتار دکتر دینانی تبلور ویژه دارد و کوشش اصلی ایشان توجه به اندیشه‌های فلسفی در مواجهه با دیگر جریان‌های مهم فکری در جهان اسلام و تحیل پیامدهای پذیرش این آرا است. در این میان توجه ویژه به برخی اندیشمندان نظیر ابونصر فارابی، ابوالحسن عامری، ابن سینا، ابوحامد غزالی، ابن رشد، شهاب‌الدین سهروردی، فخرالدین رازی، نصیرالدین طوسی، جلال‌الدین دوانی و نیز توجه به برخی مسائل اساسی نظیر وجود رابط و مستقل، قواعد کلی فلسفه، اسماء و صفات الهی، معاد، دین و فلسفه در زمرۀ دغدغه‌های اصلی تفکر دکتر دینانی به شمار می‌آید.

کوشش برای بهره‌گیری از رهیافت تاریخی در بازخوانی اندیشه‌ها ویژگی دیگری است که در سه‌گانۀ ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلامی و سه‌گانۀ دفتر عقل و آیت عشق بروز یافته و توجه به بزرگان منطق، کلام معتزلی و اشعری و جریان‌های مهم فکری نظیر جماعت اخوان الصفا، اسماعیلیه، اخباریه و اخبارگرایان و نیز مفاخر ادب فارسی و اهل سلوک ومعرفت نظیر فردوسی طوسی، سنایی غزنوی، خیام و عطار نیشابوری، احمد غزالی، عین القضات همدانی، نجم‌الدین کبری، نجم‌الدیم رازی، جلال‌الدین مولوی، حافظ شیرازی، ابن سبعین اندلسی، روزبهان بقلی شیرازی و همچنین اندیشمندان یهودی در جهان اسلام نظیر ابوالبرکات بغدادی، ابن میمون قرطبی و ابن کمونۀ بغدادی در زمرۀ مباحثی است که از نظر دکتر دینانی دارای اهمیت برای بررسی بوده است.

مقاسیۀ آرای اندیشمندان مسلمان با آرای اندیشمندان مغرب‌زمین در زمرۀ یکی دیگر از ویژگی‌های دکتر دینانی است که می‌توان از آنها به عنوان برخی مسائل برجسته در «فلسفۀ تطبیقی» یاد کرد. برای نمونه می‌توان به برخی از این مسائل که ایشان در آثار خود بدان‌ها پرداخته است، اشاره کرد: حیث التفاتی از منظر ابن سینا و هوسرل، همبستگی زمان و وجود از منظر ابوالبرکات بغدادی و مارتین هایدگر، موضع زکریای رازی و دکارت در باب جهانی‌بودن عقل، مسئلۀ تضاد از منظر سهروردی و هگل، نگرش ابن رشد و کانت در باب عقل، تصور و تصدیق در نظر حکمای مسلمان و فیلسوفان تحلیلی معاصر، رأی حکمای مسلمان و در باب مساوقت آگاهی با هستی و رأی فلاسفۀ پدیده‌شناس دربارۀ شهود مستقیم ماهیات.

کوشش برای بازسازی آنچه از اموزه‌های حکمای ایران باستان در آثار اندیشمندان مسلمان بر جای مانده است، یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته در آثار دکتر دینانی است و برای نمونه می‌توان مسائلی نظیر خرد جاویدان، خمیرۀ ازلی، پیوند آفرینش و محبت، نور و ظلمت، فرشته و شیطان را خاطرنشان کرد.

از همین رو است که نگاه فراگیر دکتر دینانی به سنت عقلانی در جهان اسلام سبب شده است تا نوشتارهای تقدیمی دوستان، شاگردان و علاقمندان ایشان در این مجموعه هر یک به گونه‌ای به دغدغه‌های یادشده اشارت داشته باشند.

فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:

مقدمه؛

گفتگوی فلسفی با دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی: عبدالحسین خسروپناه، سیدمحمود یوسف ثانی، فاطمه فنا، محمدجواد اسماعیلی، احمد مظاهری؛

همت و نقش خیال: سیدمحمد خامنه‌ای؛

انحصار جهت قضایا در ضرورت و امکان: احمد احمدی؛

تقابل معتزلی ـ اشعری صورت مثالی تقابل‌ها در تاریخ فلسفه: رضا داوری اردکانی؛

عشق در غزلیات سعدی: غلامرضا اعوانی؛

چه می‌شود که به خواب می‌رویم؟ (نگاهی به خواب از نظر معرفت): غلامعلی حداد عادل؛

فرید‌الدین غیلانی و کتاب حدوث‌العالم: مهدی محقق؛

تبیینی واقع‌گرایانه از علوم انسانی اسلامی: عبدالحسین خسروپناه؛

دربارۀ فلسفه فرهنگ: علی‌اکبر رشاد؛

سرآغاز و سرانجامِ هست‎‌ها به نزدیکِ اناکسیمندرس: پرویز ضیاء شهابی؛

مبانی پدیدار‌شناسی عینی در شناخت‌شناسی تعلیقات ابن‌سینا: مهدی دهباشی؛

فقر در اندیشۀ مایستر اکهارت: حامد ناجی اصفهانی؛

سهروردی در نوشته‌های استاد ابراهیمی دینانی: حسن سید‌عرب؛

سهروردی به روایت کربن و دینانی: شهین اعوانی؛

معرفت و رابطۀ آن با محبت در تصوف غزالی: مرتضی شجاری؛

نقد و بررسیِ نورمَن مَلکُم از انتقادات کانت به برهان وجودی: علی افضلی؛

پیشینۀ تاریخی مکاتب فلسفه علم: علی حقی؛

آیا در اظهار ایمان ما به خداوند یقین به خداوند نهفته هست؟ : سیدموسی دیباج؛

حقیقت علم از دیدگاه صدرالمتألهین و زمینه‌های فلسفی آن: یوسف نوظهور؛

کتاب تعلیقات با تحقیق و تصحیح جدید: سیدحسین موسویان؛

طبیعت‌شناسی و حرکت‌شناسی ارسطو: محمدجواد اسماعیلی؛

بومی‌سازی فلسفه: سیدمصطفی شهرآیینی؛

افراد مفهومی نزد خونجی: اسدالله فلاحی؛

بررسی تمایز جهت جمله و جهت شیء از دیدگاه پلنتینگا: مصطفی زالی و روح‌الله عالمی؛

معنای عرض نزد متکلمان مسلمان: فاطمه مینایی؛

وجود و ماهیت در نظام فلسفه اشراقی: طاهره کمالی‌زاده؛

افلاطون، فلسفه و تشبه به خداوند: مجید صدر مجلس؛

جایگاه هنرمند از دیدگاه افلوطین: یحیی بوذری‌نژاد؛

نظریه سهروردی دربارۀ جسم: ایمان شفیع‌بیک؛

حکمت اسلامی، ظرفیتی برای گسترش عقلانیت: محسن حبیبی؛

منطق‌دانان اندلس و نقش آنان در پیشرفت منطق اسلامی: محمد مهران رشوان/مترجم: سعید انواری؛

مفهوم نور در آموزۀ معنوی سهروردی: هانری کربن/مترجم: محمدامین شاهجویی؛

هدف حیات فلسفی: ویلیام چیتیک/مترجم: سیدامیرحسین اصغری؛

میراث فیلسوف: محمد جواد اسماعیلی و علی گل‌باز؛

دست‌نوشته‌ای از استاد؛

غزلی از استاد؛

تصاویر.