معرفی کتاب

بازی از دورۀ ساسانی تا زمان‌های اخير در متون فارسی مطرح بوده است؛ اما تقريباً هيچ جا به چگونگی بازی و وسايل و فنون آن و شرايط بازيکنان اشاره‌ای نشده است.

انسان بدون بازی و بازیچه مانند ماهی بدون آب است. از نظر حیات‌شناسی، بازی وسیلۀ سلامت جسم و پرورش حواس است. زیست‌شناسی نیز بازی را برای رشد و تکامل موجود زنده لازم می‌شمارد. جامعه‌شناسان بازی را برای رشد اجتماعی انسان ضروری می‌دانند و به نظر روان‌شناسان بازی فعالیت منحصر به فرد موجود آدمی است. معلمان و دانشمندان تعلیم و تربیت، بازی را برای بهبود ناراحتی‌های عاطفی تجویز می‌کنند و بازی را به عنوان یکی از ابزارهای مطمئن شناسایی استعدادهای کودکان به کار می‌برند.

بازی در واقع حکم تکاپو و جستجو و تمرین عقلی را دارد. انسان به وسیلۀ بازی عقل، درایت و فطانت خود را برای تحصیل منظور معین به کار وامی‌دارد و صفت ممتاز هر بازی همانا تنوع راه‌هایی است که برای تحصیل منظور در آن موجود است.

اصطلاحات بازی و بازیگری به عنوان ابزاری مناسب در دست شعرا و نویسندگان آثار ادبی است؛ زیرا این اصطلاحات برای خاص و عام درک‌کردنی و فهم‌پذیر است، برد و باخت جزئی از زندگی هر شخصی است؛ زیرا بازی‌های زندگی همان تقدیر و سرنوشتی است که همۀ ما بدان اعتقاد داریم و در این بین نقش ادیبان در آوردن الفاظ بازی و بیان مفهوم‌های ذهنی خود توسط این الفاظ و اصطلاحات، مانند نقاشان چیره‌دستی است که آثارشان را با مفهوم‌های مختلف به تصویر می‌کشند؛ اگر بخواهند بازی‌ها را در مفهوم منفی بیان کنند و اگر بخواهند چنان تقدسی به آنان می‌دهند که خواننده را شگفت‌زده می‌کنند.

زیبایی‌های جهان آفرینش بی‌شمار است و جلوه‌های این زیبایی‌ها در قدرت و حیطۀ شناخت ما نیست؛ بنابراین ادبا برای ملموس‌کردن فهم آنها برای ما از اصطلاحات و فنون بازی‌های مختلفی همچون شطرنج، نرد و چوگان استفاده کرده‌اند و مسلم کسانی که از فنون این بازی‌ها آگاهی داشته باشند، درک بیشتری از این موضوع پیدا می‌کنند. مثلاً در بیان بسیاری از حالات روحی و روانی، مانند تواضع، شجاعت، تسلیم، شکر، قناعت و ... از این اصطلاحات بهره جسته‌اند و آنها را برای خواننده ملموس کرده‌اند.

به‌کارگیری الفاظ بازی در ادبیات، سهل‌ترین و راحت‌ترین راه برای بیان یک موضوع است؛ بیان شکل حرکات و نوع آلتی که در هر بازی به کار می‌رود، بیانگر چهرۀ زیبا و عملی است که خوب و بد آن در ضمیر انسان‌ها شناخته شده است و فقط با یک اشاره به نوع آلت یا حرکت می‌توان از بازی نتیجه گرفت و این زیباشناختی خود هنری فطری است که انسان آن را از خداوند گرفته است.

ارتباط بازی و فعالیت‌های مختلف بشری با پرورش و بروز خلاقیت، مسئله‌ای است که همواره به نوعی مورد توجه صاحب‌نظران در این امر بوده است و هدف از نگارش این کتاب، نشان‌دادن همین ارتباط است.

نگارش این کتاب، پژوهشی کتابخانه‌ای و نظری است؛ بدین معنا که ابتدا به بررسی نظرهای مختلف دربارۀ بازی و کارکردهای روان‌شناسی آن و نقش و تأثیر آن در آثار پرداخته است. سپس با مطالعۀ دیوان اشعار بزرگان ادب فارسی و امهات کتب نثر فارسی و یافتن مطالب مربوط به موضوع، کار دسته‌بندی شده و حاصل آنها به طور جداگانه در فصول مختلف تدوین شده است.    

فهرست مطالب این کتاب بدین‌ترتیب است:

فصل اول: بازی‌شناسی: کلیات بازی، تقسیم‌بندی بازی‌ها، ذکر بازی‌ها و ورزش‌ها در هدایةالمتعلمین.

فصل دوم: سه بازی مهم در ادبیات فارسی: شطرنج و اصطلاحات آن، نگاهی به بزی نرد، چوگان‌بازی.

فصل سوم: پیوند بازی و روان‌شناسی: نظریه‌های روان‌شناختی بازی، ادبیات و روان‌شناسی، روان بازیگوش.

فصل چهارم: بازی از دیدگاه اجتماعی: ارزش اجتماعی بازی، کارکرد اجتماعی بازی، رابطۀ بازی و هنر در اجتماع، رابطۀ اقتصاد و بازی، اوقات فراغت و بازی، فرهنگ مردم و موسیقی و بازی.

فصل پنجم: بازیچه‌کردن بازی: تجلیات بازی در کاربردهای مختلف، بازی با شکل کلمات و حروف.

فصل ششم: دیدگاه اسلام دربارۀ بازی: نگرش اسلام به بازی در معانی مجازی، دیدگاه مکتب اسلام در تقسیم‌بندی سن کودک، بازی و ورزش‌های اسلامی، بازی‌های جایز در اسلام، بازی‌های ممنوع در اسلام، دیدگاه اسلام و دانشمندان ایرانی دربارۀ بازی.