معرفی کتاب

آثار منثور ناصرخسرو قبادیانی بلخی فیلسوف و حکیم قرن پنجم سرشار از اصطلاحات فلسفی و کلامی است. وی برای نشر ایدئولوژی در بستر فلیفه به تبلیغ پرداخت و آیات الهی و اخبار رسول (ص) را با برهان‌های عقلی پیوند زد و تفکری ویژه و منسجم را گسترش داد، نشاط و عشق و انگیزۀ طرح علوم دینی با تکیه بر فلسفه و تأثیرپذیری از آن و نقد و بررسی آرای اهل نظر از ویژگی‌های بارز آثار منثور و منظوم اوست. نظام فکری وی متأثر از جریان‌های فکری زیر است: اندیشه‌های کلامی مأخوذ از قرآن و حدیث؛ اندیشه‌های متفکران اسماعیلی مذهب؛ تفکرات فلاسفۀ یونان و روم.

«گشایش و رهایش» مرکب از سی پرسش و پاسخ‌های آنها دربارۀ مسائل کلامی مهم دعوت و اصول عقاید فاطمی است. «جامع الحکمتین» در تلفیق دو حکمت یعنی فلسفه و دین به ویژه فلسفۀ یونانی و دین اسلام تدوین شده است. «خوان الاخوان» از تألیفات متأخر ناصرخسرو از صد فصل دربارۀ موضوعاتی چون معاد، ثواب، مراتب عقل و نفس ترکیب شده و «وجه دین» از 51 فصل تشکیل شده که نویسنده در آن روشن‌ترین تفسیر باطنی یا تأویل خود را از اعمال و مراسم عبادی مطرح می‌کند. در «زادالمسافرین» دربارۀ مطالب بسیار متنوع طبیعی و ماوراءالطبیعی نظیر مادۀ بسیط، حرکت، حدوث عالم، پاداش و پادافره بحث می‌نماید.

این کتاب مجموعه‌ای است از اصطلاحات فلسفی و کلامی آثار ناصرخسرو همراه با تعاریف یا توضیحاتی که وی از آنها به دست داده؛ بنابراین دربردارندۀ اصطلاحاتی نیز می‌شود که بدون تعریف و در میان عبارات وی قرار گرفته است. هدف از تدوین این مجموعه عبارت بوده از:

1. گردآوری اصطلاحات همراه با تعاریف و توضیحات آنها از کتاب‌های پنجگانه که اسباب سهولت دریافت مقاصد و مفاهیم فلسفی و کلامی اشعار وی را ـ که ناگزیر از طرح موجز آنها به مناسبت ساختار شعر و ویژگی آن بوده است ـ فراهم می‌سازد.

2. گردآوری مجموعۀ این اصطلاحات و تعاریف آنها توانایی و توجه ناصرخسرو را به «قیمتی درّ لفظ دری» آشکار می‌سازد که خود می‌تواند خدمتی به زبان فارسی به شمار آید.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

پیش‌گفتار؛ مقدمه؛ فلسفه؛ تقسیمات حکمت مشایی؛ علم کلام؛ شرح حال ناصرخسرو؛ آثار ناصرخسرو؛ اسماعیلیه؛ نام حکما، کتاب‌ها، گروه‌ها، پیامبران در آثار منثور ناصرخسرو؛ اصطلاحات فلسفی و کلامی؛ فهرست اصطلاحات.