معرفی کتاب

بارها پیش می‌آید که پس از خواندن اثر نویسنده‌ای دوست داریم از شرح حال و زندگی او نیز آگاه شویم. فریدریش ویلهلم نیچه از همین گروه نویسندگان است. او که خود را «دینامیت» می‌نامد، مدعی است که در باب امور سترگ و از آن جمله خود او یا باید هیچ نگفت یا سخنانی سترگ بر زبان آورد.

این کتاب گونه‌ای بررسی و تفسیر آثار نیچه است و در این راه نویسنده از کتاب «این است انسان» بهره می‌جوید. «این است انسان» پس از مرگ نیچه منتشر شد و در آن نیچه می‌کوشد شرح حال خود را بازگوید یا به تعبیری دیگر واقعیت وجود خود را به سبک و سیاق خود بیان دارد.

نیچه در میان فیلسوفان بزرگ شخصیتی استثنایی و متمایز از دیگران است. گفتارش با دیگران تفاوت دارد و در دل خوانندگان شور و شعف، پریشانی یا حتی حس مخالف برمی‌انگیزد. شعار و اساس کار او نیز که خود به آن اشاره می‌کند، ایزدی رقصان، یعنی همان دیونیزوس است که بیشتر ساتیر است تا قدیس؛ ولی لحظه‌ای در نظر بگیریم فلسفه بدون نیچه چه سرانجامی داشت. کیست که همانند او فریبا و فریبنده، شاعرانه، تمثیل‌گونه و پررمز و راز چنین ستیزه‌جویانه و بی‌پروا و متفاوت با فیلسوفان دانشگاهی قلم به دست گیرد؟

نخستین خوانندگان آثار نیچه و علاقمندان به او فیلسوفان دانشگاهی و دانشجویان آنان نبودند، بلکه بیشتر نویسندگان، شاعران و هنرمندان بودند. همین گروه آثار او را کشف کردند، شور و احساس او خاص او را دریافتند و تمثیل‌ها و اندیشه‌هایش را مطرح کردند. به این ترتیب بود که نیچه پیش از انتشار کامل و گستردۀ آثارش به شهرت رسید. این محبوبیت به ویژه در کشورهایی مشاهده می‌شد که در آنها دسترسی به آثار نیچه در آن زمان برای مردم ناممکن بود. در واقع آثار نیچه بیشتر مجموعه‌ای از گزین‌گویی‌ها و قطعه‌های آموزنده است و در کل گونه‌ای اخلاق‌ستیزی زیبایی‌شناختی و ضد مسیحی را دنبال می‌کند که تا آن زمان کسی جرئت طرح آنها را به این شدت و تندی نداشته است؛ در عین حال گروهی هم عقیده دارند که گسست اندیشۀ او به دلیل جنون در ده سال پایانی عمر، تقاص گفته‌های اوست. . از این رو اندیشه‌هایش برای کسانی که آنها را پذیرفته‌اند، بی‌نقص و برای فیلسوفان محافظه‌کار و محتاطی که با این اندیشه‌ها بر تأثیر سخن خویش افزوده‌اند و در جریان‌های سیاسی ـ اجتماعی مشارکت کرده‌اند، بسیار جذاب و دلکش است.

آندره ژید در سال 1898 عقیده داشت گردآوری و انتشار آثار نیچه در فرانسه کاری بیهوده است؛ «زیرا می‌توان به حق ادعا کرد که تأثیر شخصیت خود نیچه مهم‌تر از آثار اوست و آثارش تنها جلوه‌ای از تأثیر او بر دیگران است».

باید آثار نیچه را خواند و بررسی کرد؛ زیرا خلاف آنچه ژید ادعا می‌کند، شخصیت نیچه تنها دلیل محبوبیت او بین مردم نیست. برای درک این موضوع باید نگاهی به دورۀ پیش از جنگ جهانی اول و بین دو جنگ خانمان‌سوز اول و دوم جهانی انداخت. در این برهه جماعتی شعارها و سخنان نیچه را به میل خویش تعبیر و این گفته‌ها را بهانه‌ای برای جنگ‌افروزی و نژادپرستی و نابودی زیردستان کردند. این جماعت در این راه از مجموعه‌ای ناقص از آثار نیچه، یعنی همان ارادۀ معطوف به قدرت بهره جستند. به همین دلیل بیشتر پژوهش‌های این دوره دربارۀ همین کتاب انجام گرفته است.

در این کتاب که هدف مؤلف از نگارش آن شرح فلسفۀ نیچه است، از نشانه‌هایی بهره می‌جوید که نیچه خود در توصیف خویشتن و کتاب «این است انسان» برجای نهاده است.

فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:

یادداشت مترجم؛ پیش‌گفتار؛ فصل اول: این است انسان، چگونه آن می‌شویم که هستین؛ فصل دوم: چرا چنین فرزانه‌ام؛ فصل سوم: چرا چنین هوشمندم؛ فصل چهارم: چرا کتاب‌هایی چنین خوب می‌نویسم؛ فصل پنجم: زایش تراژدی؛ فصل ششم: دربارۀ حقیقت و فریب در مفهوم ضداخلاقی؛ فصل هفتم: در باب سودمندی و ناسودمندی تاریخ برای زندگی؛ فصل هشتم: انسانی، بسیار انسانی؛ فصل نهم: سپیده‌دم؛ فصل دهم: حکمت شادان؛ فصل یازدهم: چنین گفت زرتشت؛ فصل دوازدهم: فراسوی نیک و بد؛ فصل سیزدهم: تبارشناسی اخلاق؛ فصل چهاردهم: غروب بتان؛ فصل پانزدهم: دجال؛ فصل شانزدهم: چرا من تقدیر هستم؛ گاه‌شمار زندگی نیچه.