معرفی کتاب

نطفۀ دانش زبان‌شناسی در آغاز قرن بیستم با تقریرات درسی فردینان دو سوسور در سوییس بسته شد و پس از آن در فرانسه، انگلستان، پراگ و طی چند دهه از قرن بیستم و سال‌های قرن بیست و یکم به ویژه در ایالات متحده آمریکا رشد و پرورش یافت. دیری نگذشت که این علم افزون بر شاخه‌های اصلی خود ـ واج‌شناسی، مورفولوژی، نحو، معناشناسی ـ در رشته‌های دیگر علوم و فنون و معارف انسانی به ویژه روان‌شناسی، فلسفه، نقد ادبی و سبک‌شناسی نفوذ یافت و سهیم شد. اکنون بدون آشنایی با مبانی زبان‌شناسی، نمی‌توان مفاهیم نوپدید آن رشته‌ها را به روشنی شناخت و هم در شعب گوناگون مربوط به زبان و ادبیات، مجهز به نظریه‌های جدید وارد شد.

زبان‌شناسی از طریق زبان به حیث دستگاه نشانه‌ها با مبحث اطلاعات و نشانه‌شناسی، هر دو از مباحث نوین علمی ربط پیدا می‌کند؛ از این رو در این کتاب ابتدا فصل‌هایی جداگانه به آن مباحث اختصاص یافته و سپس سوابق مطالعات زبانی در فصلی دیگر اجمالاً مرور شده و آنگاه به مبحث اصلی ـ زبان‌شناسی نوین ـ پرداخته شده است. در این باب از مفاهیم بنیادی زبان‌شناسی و بخش واج‌شناسی آن گفتگو شده است.

مخاطبان این کتاب قاعدتاً باید دانشگاهیانی باشند که در رشته‌های علوم انسانی مشغول تحصیل یا تدریش هستند و مایلند با زبان‌شناسی، این دانش جوان اما رشید و پرمایه که با سرعت کم‌نظیری رشد کرده و وسعت یافته، آشنا گردند.

زبان‌شناسی از طریق زبان با دو مبحث دیگر رابطه پیدا می‌کند: اول از این رو که زبان ابزار پیام‌رسانی است، با مبحث اطلاعات و ارتباطات؛ دوم از این رو که زبان دستگاه نشانه‌هاست، با مبحث نشانه‌شناسی.

واج‌گرایی آرایش واج‌ها در محور هم‌نشینی است که در هر زبانی، الگوهای هجایی و بافت‌های درون‌واژه‌ای خاصی پدید می‌آورد. واج‌های هر زبانی عناصر محور جانشینی‌اند، یعنی هر واج با همۀ واج‌های دیگر در تقابل است؛ اما واج‌ها در زنجیرۀ سخن کنار هم می‌نشینند و از این جهت دارای رفتار توزیعی معینی هستند. آرایش‌های گوناگون زنجیرۀ سخن از طریق جانشینی واج‌ها پدید می‌آیند؛ لیکن در زبان از همۀ امکانات جانشینی بهره‌برداری نمی‌شود.

کارکرد هر زبانی مبتنی است بر قاعده‌بندی‌هایی که قواعد ساختارهای زبان را پدید می‌آورند. این قواعد برای ایجاد ارتباط ضرورت دارند. گفتار اگر بر حسب این قواعد سازمان نیابد، بد فهمیده می‌شود یا اصلاً فهمیده نمی‌شود.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

پیش‌گفتار؛ اطلاعات؛ نشانه؛ مرور اجمالی سوابق مطالعات زبانی؛ زبان‌شناسی نوین؛ ساخت زبان؛ روابط جانشینی و هم‌نشینی؛ آواهای زبان؛ آرایش واج‌ها؛ منابع؛ فهرست تفصیلی متن؛ واژه‌نامه.