هزار منزل عشق: خواجه عبدالله انصاری
خلاصه
در این کتاب به بررسی زندگی، افکار و آثار خواجه عبدالله انصاری پرداخته میشود.معرفی کتاب
قرون پنجم و هفتم را میتوان و باید دوران اوجگیری و شکوهمندی عرفان ایرانی و اسلامی برشمرد. به ویژه نیمۀ آغازین قرن پنجم هجری که عصر تعالیطلبی تصوف است. فضایی که در آن شهرهای عمدۀ روزگار دارای مدارس و خانقاههای بزرگ است و تصوف رونق دارد. در هر گوشه از سرزمین پهناور اسلامی، استادی و پیری سرگرم تعلیم و تربیت نوسفران و نوآموزان است. این عهد عصر تحولات سیاسی و اجتماعی بزرگ به ویژه در حوزۀ خراسان بود. روزگاری که سلجوقیان ترکتبار عصمت خاک مقدس این دیار را به چکمههای خونین خویش میآلودند. در این عهد عارفان حامیان فراوان از امیران و حاکمان داشتند؛ اما در همان حال مخالفان فراوان از شبه عالمان و ظاهربینان نیز داشتند.
هرات زادگاه خواجه عبدالله با این حال شاهد گونهای تسامح و تساهل پیروان مذاهب ادیان نسبت به یکدیگر بود. مسیحیان، بوداییان، زرتشتیان، یهودیان و حتی مانویان در کنار مسلمانان با همزیستی مسالمتآمیز داشتند. خراسان بزرگ آن روزگار به لحاظ علمی دوران اوج تلألو و درخشش را میگذراند. بزرگان بسیاری در عرصههای مختلف نظری و عملی چونان نگینی بر تارک افسر حکمت و معرفت میدرخشیدند و پرتوافشانی میکردند؛ بزرگانی چون ابوعلی سینا، ابوریحان بیرونی، ابوسعید ابوالخیر، ناصر خسرو و ... .
خواجه عبدالله در زمانی زاده شد که سلطان محمود غزنوی بر ایران حکمرانی داشت. وی در هرات زاده شد که از چهار شهر بزرگ و مشهور خراسان محسوب میشد و در کنار بلخ، نیشابور و مرو یکی از شهرهای اصلی یاد میشد. عصر خواجه، عهد گسترش علوم دینی بود؛ دورۀ کثرت مدارس و خانقاهها.
هرات چه پیش از زادهشدن خواجه و چه در دورۀ نوجوانی او، یعنی دورۀ قدرت استادان بزرگش چون جارودی و خواجه امام یحیی عمار شاهد برخوردهای شدید اهل حدیث و پیروان احمد حنبل با اشعریان و شافعیان و اهل کلام و اصحاب رأی بود. در حقیقت وی نه تنها در مجالس تفسیر و تذکر و وعظ جانشین استاد خویش امام یحیی عمار شده بود، بلکه راه و روش او و استاد دیگر خود قاضی ابومنصور ازدی را نیز با شدت بیشتر در مورد مخالفان برگزیده و محنتها و مصیبتهای بزرگ را در این راه به جان میخرید. از طرف دیگر دستبهدستشدن حکومتها و عزل و نصب وزیران و در نتیجه دگرگونی سرنوشت شهرها از جمله هرات و نیشابور، تأثیر عمدهای در تخفیف یا تشدید مخالفتهای موجود داشت.
خواجه دارای ویژگیهای سبکی خاص خود بود که از آبشخورهای مختلفی تأثیر میپذیرفت. تأثیر کلام الهی یعنی قرآن به ویژه در کار او بس مشهود است. اینکه در آغاز تمامی ابواب منازل السائرین شاهد استناد مؤلف به آیات قرآن هستیم و در خلال رسائل نیز مدام به آیات مبارکات استشهاد میشود، نشانگر این امر است که مؤلف قرآنپژوه تا چه میزان تحت تأثیر متن مقدس است. افزون بر این او مدام از احادیث پربرکات نبوی نیز استفاده میکرده که این امر بیشک نشان حامی از یافتههای خواجه در طول عمری حدیثشناسی است. علاوه بر این شور و شوق شیدایی لاهوتی منبعث از مواجید عرفانی و دریافتهای اشراقی و ستیهندگی ویژهای که زبانآوران عارفی مثل ابوالحسن خرقانی و ابوسعید ابوالخیر به وی آموخته بودند، سبب شیوایی و زیبایی و جذابیت سخن او شده است. وقوف بیپایان وی نسبت به ادب عربی اعم از نظم و نثر نیز در نوشتههایش تأثیری ژرف و گسترده داشته است. او که به زبان عربی شعر میسرود، با این زبان آشنایی عمیق و دقیقی داشته است. حافظۀ عجیب او که صدها هزار بیت شعر عربی را از حفظ داشت، سبب میشد تا توسع کلامی خاصی از او دیده شود. درهمآمیختگی مواجید عارفانه با آگاهیهای وسیع عالمانه سبب شد تا خواجه از نویسندگان بس مؤثر قرون میانۀ اسلامی باشد.
مهمترین اثر او کتاب «منازلالسائرین» است که در باب سلوک و طریقت عرفانی نگاشته شده و بیشتر فضایی صوفیانه دارد و رویکردی وحدت وجودی بر آن مترتب است.
فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:
مقدمه؛ ولادت و خانواده؛ دروس ابتدایی و آموزشهای بعدی؛ استادان (قاضی ابومنصور ازدی، جارودی، یحیی ابن عمار شیبانی، شیخ عمو، طاقی سیستانی، بونصر قبّانی، بشری سجزی، ابن باکویه)؛ بزرگان عرفان از نظر خواجه عبدالله (ابوسعید خراز، شیخ رویم بغدادی، خواجه و حلاج، شیخ ابوبکر واسطی، شیخ یوسف رازی)؛ معیشت و سفر؛ بزرگان عرفان در روزگار جوانی خواجه؛ پدر به عنوان استادی روحانی و معنوی؛ گسترشهای بعدی تفکر خواجه؛ ملامتیان خراسان؛ خرقانی و تعلیماتش؛ با ابوسعید ابوالخیر؛ در مقام استادی؛ سالهای پایانی عمر (شاگردان، بیماری، برخورد و تبعید، نثرنوشتهها)؛ آثار (منازل السائرین، طبقات الصوفیه، قلندری و رسایل خواجه، تفسیر کشف الاسرار و عدةالابرار، رساله به خواجه نظام الملک)؛ توحید در نظر پیر هرات؛ معرفتشناسی عارفانه؛ مراتب معرفت؛ حقیقت معرفت؛ انواع علوم؛ تأله عارفانه؛ حیرت؛ توحید عرفان؛ اسماء و صفات الوهی؛ تقدم توحید بر معرفت؛ مراتب توحید؛ دیدار با خداوند و وحدت وجود؛ صفات و تشبیه و تنزیه؛ نظام جهانشناسی؛ ولایت عارفانه و خلافت الوهی انسان؛ شریعت و طریقت و حقیقت؛ کرامات؛ انسانشناسی؛ معمای نفس؛ محبت و عشق؛ عشق ازلی؛ عشق و دردمندی؛ غیرتمندی و عشق؛ اصطلاح حب یا عشق؛ حسن و عشق؛ شوق؛ شراب روحانی؛ کرانۀ بیکرانۀ فنا؛ از مرگ تا فنا؛ شهادت عارفانه؛ بهشتی که دوزخ مینماید؛ سوزانتر از دوزخ؛ فنا و وحدت.
پربازدید ها بیشتر ...
ایل بختیاری در دورۀ قاجار
آرش خازنیموضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب
قفلهای دستساز آذربایجان
رحمان احمدی ملکیاز بین آثار فلزی، قفل به دلیل دارابودن نوعی رمز عملکرد و درونمایۀ رازگون، از اهمیت زیادی در حیطۀ تل
منابع مشابه بیشتر ...
طریق سلوک: عرفان عملی در صد میدان
خواجه عبدالله انصاریخواجه «صد میدان» را برای مبتدیان طریق تصوف و «منازل السائرین» را برای سالکین غیرمبتدی نوشته است. خوا
منازل السائرین
خواجه عبدالله انصاریخواجۀ انصاری در این کتاب، مقامات و منازل سالکان را یکایک مورد ارزیابی قرار داده و به نیکی از عهدۀ تب
نظری یافت نشد.