اگزیستانسیالیسم و ادبیات معاصر ایران
خلاصه
این کتاب با هدف بررسی نحوههای گوناگون تأثیرگذاری مکتب فلسفۀ وجودی (اگزیستانسیالیسم) بر ادبیات معاصر کشورمان نگاشته شده است.معرفی کتاب
اگزیستانسیالیسم به معنای اصالت وجود یا تقدم وجود بر ماهیت است و به کسانی که بر تقدم وجود بر ماهیت معتقدند، اگزیستانسیالیست میگویند. این مکتب فلسفی از جنگ جهانی دوم به بعد در آلمان رواج یافت؛ سپس به فرانسه، ایتالیا و سایر نقاط جهان رسید و در محافل ادبی و مطبوعات تأثیر گذاشت. اینکه فلسفۀ اگزیستانسیالیسم از چه تاریخی شروع شده، مورد اختلافنظر محققان است؛ برخی آغاز آن را از اندیشههای کییرکهگور میدانند، برخی هم معتقدند باید از شیلینگ آغاز کرد، برخی هم معتقدند که تا کانت، پاسکال و سنت آگوستین و حتی عهد عتیق میتوان پیش رفت و رگههایی از آراء این مکتب را در آنها سراغ گرفت؛ اما بهطور رسمی فلسفۀ اگزیستانسیالیسم از اندیشههای مارتین هایدگر، کییرکهگو و کارل یاسپرس نشئت گرفت و توسط ژان پل سارتر، سیمون دوبوار و تا حدی آلبرکامو بیان ادبی یافت.
اصالت وجودیها در جستجوی از وجود به این نتیجه میرسند که انسان به تنهایی در مرکز آفرینش و هستی است. این امر فیلسوف اصالت وجودی را به الحاد و انکار الهیات وا میدارد. به گمان سارتر خدایی نیست؛ بنابراین فرض نظام یا طرح آفرینش بیهوده است و هر انسانی باید در سراسر حیات خود فقط بر خویش متمرکز شود.
اگزیستانسیالیسم در مقایسه با مکاتب فلسفی دیگری چون ناسیونالیسم، مارکسیسم و ... در ایران کمتر شناخته شده و به ندرت از آن سخن به میان آمده است؛ با این حال نباید چنین پنداشت که تأثیر آن بر گفتمانهای مختلف ادبی و سیاسی ـ اجتماعی ایران کمتر از مکاتب یادشده است. چهرههای اصلی این مکتب فلسفی با پلزدن میان ادبیات و فلسفه توانستند فضای فکری سالهای پس از جنگ جهانی دوم را به زیر سلطه خود درآورند، چنانکه ژان پل سارتر در کنار آثار کلاسیک فلسفی مانند هستی و نیستی و نقد خرد دیالکتیکی با انتشار رمان و نمایشنامههایی چون تهوع، در بسته و ... بر گفتمان ادبی آن سالها نیز تأثیرگذار بود. این ویژگی در کنار تأکید اگزیستانسیالیستها بر تعهد ادبی سیاسی هنرمندان و روشنفکران، نقد پوزیتیویسم و ... سبب حضور و تأثیر آنها در میان فرهیختگان ایرانی (به ویژه در سالهای 1320 تا 1357) نیز شد تا آنجا که نشاندادن تأثیر آرا و اندیشههای کسانی چون سارتر، هایدگر، کامو، نیچه و ... بر چهرههای اصلی آن سالهای ایران مانند صادق هدایت، احمد فردید، علی شریعتی، جلال آل احمد، احمد شاملو و محمدرضا شفیعی کدکنی کار چندان دشواری نیست.
این کتاب در اصل رسالۀ تحصیلی است؛ با این حال نویسنده سعی کرده تا هر یک از فصلها را به شکل مقاله و مستقل بنویسد که خوانندگان بتوانند فصلهای کتاب را جداگانه و مستقل نیز مطالعه کنند.
بخش پایانی کتاب، یعنی «شاملو و اگزیستانسیالیسم» در واقع خارج از ساختار اصلی کتاب بوده و خود مقالهای مستقل است؛ اما از آنجا که موضوع آن با این کتاب کاملاً مطابقت داشته است، به شکل تکمله در پایان کتاب آورده شده است.
اندیشۀ وجودی (اگزیستانسیالیسم) یکی از چندین اندیشه فلسفی بود که در قرن اخیر بر مباحث نقد ادبی تأثیر گذاشت و شالوده شکلگیری نظریههای ادبی شد. سارتر مهمترین مانیفست ادبیات متعهد قرن، «ادبیات چیست؟» را نوشت و تفکر فلسفی هایدگر، جریان هرمنوتیک را در مسیری جدید هدایت کرد که در آن، متن برخلاف هرمنوتیک سنتی، معنای قطعی خود را از دست میداد. نکته مهم دیدگاههای کاملاً متفاوت و گاه متضادی بود که این دو فیلسوف هممسلک وجودی داشتند. ریشه این تفاوت در دیدگاه را گذشته از علاقۀ سارتر به مارکسیسم، باید در اندیشه دکارتی وی و فلسفه ضد دکارتی هایدگر جستجو کرد.
در كنار انديشههایی چون ماركسيسم، انديشۀ وجودی نيز يكی از انديشههای تأثيرگذار بر ادبيات معاصر ما بوده است؛ انديشهاي كه به دليل ويژگي ذاتياش علاوه بر گفتمانهاي فلسفي وارد گفتمانهاي ادبي زمان خود نيز شده بود. از اين رو اين انديشه همزمان با رواج خود در غرب در ايران نيز در كانون توجه اهل ادب (هدايت، آل احمد و ...) و اهل فلسفه (فرديد، شريعتی و...) قرار گرفته و مباحث و مفاهيم مطرح شده در آن وارد فضای فكری فرهنگی ايران گرديد. در این کتاب پس از اشاره به زمینههایی که سبب شد از درون یک اندیشه فلسفی، دو نظریه ادبی متفاوت به وجود آید، ابتدا به بررسی جایگاه دو فیلسوف و نظریهپرداز اصلی این مکتب، یعنی هایدگر و سارتر در جریانهای ادبی معاصر پرداخته میشود. در ادامه نیز از چگونگی تأثیرگذاری و بازتاب این نظریهها بر آرای نویسندگان، شاعران و نظریهپردازان ایرانی، کسانی چون آل احمد، شریعتی، خانلری و داریوش آشوری سخن به میان خواهد آمد.
فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:
فصل اول: مقدمات: برخی اشتراکات موجود در میان اندیشمندان وجودی، اندیشۀ وجودی و زمینههای شکلگیری آن در غرب، منابع فلسفۀ وجودی، چرا اندیشۀ وجودی وارد فضای فکری ایرانیان شد، چه نهادها و افرادی بیشترین سهم را در ورود این اندیشه داشتند.
فصل دوم: اندیشۀ وجودی و گریزپذیری آن از ژانرهای ادبی: فلسفۀ وجودی و ادبیات.
فصل سوم: راههای گوناگونی تأثیرگذاری اندیشۀ وجودی بر ادبیات معاصر: تأثیر در حوزۀ محتوایی، بازتاب اندیشۀ وجودی در اسطورۀ سیمرغ در شعری از دکتر خانلری، دکتر شفیعی کدکنی و الهامپذیری او از ترس و لرز کییر کهگارد، افسانههای سیزیف و انعکاس آن در شعر شاعران معاصر ایرانی، تأثیر در حوزۀ نقد ادبی، سارتر و بازتاب نظریات ادبی او بر نظریهپردازان ایرانی، زمینهسازی برای پذیرش آثار ایرانی در غرب (رباعیات خیام).
تکمله: شاملو و اگزیستانسیالیسم.
پربازدید ها بیشتر ...
ایل بختیاری در دورۀ قاجار
آرش خازنیموضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب
قصۀ ما به خر رسید: خر و خرپژوهی در شعر فارسی
غلامعلی گرایی، زهراسادات حسینیخرپژوهی در شعر طنز فارسی یکی از زمینههای طنز بوده که باید بهجد مورد تحقیق و پژوهش قرار میگرفت. نو
دیگر آثار نویسنده
دربارۀ تجدد ادبی: به انضمام سیویک متن برگزیده دربارۀ تجدد ادبی از نویسندگان مختلف
عیسی امنخانیدر روایتی که در این کتاب از تجدد ارائه شده است، الف) تاریخ تجدد ادبی نه تا ظهور نیما، بلکه تا سالها
تبارشناسی نقد ادبی ایدئولوژیک: پژوهشی پیرامون نقد ادبی ایدئولوژیک در ایران معاصر
عیسی امنخانیمسئله و پرسش اصلی این پژوهش چرایی درهمتنیدگی نقد ادبی با ایدئولوژی در دورۀ معاصر است؛ امری که نتیجۀ
نظری یافت نشد.