معرفی کتاب

مؤلف در گردآوری این نقد و تحلیل و مترجمان در ترجمۀ کتاب به فارسی، اهدافی را دنبال کرده‌اند که در نوع خود بی‌نظیر، بلکه کم‌نظیرند که به بعضی از آنها اشاره می‌شود:

یکی از اهداف نویسنده و مترجمان نشان‌دادن شیفتگی و شور و شوق تعداد زیادی از پژوهشگران و شاعران و مترجمان عرب در برخورد با رباعیات خیام است که آنها را واداشته هر یک سال‌ها به تحقیق و تفحص و ترجمۀ این سروده‌ها بپردازند. هدف دیگر نویسنده، گشودن باب نقد و تحلیل و تفسیر فنی و ادبی دربارۀ ترجمه‌ها است که پژوهشگران فارسی را نیز مفید می‌افتد و از جملۀ مباحث بلاغی به شمار می‌آید. از دیگر ویژگی‌های کتاب گنجانیدن شرح احوال و آثار و افکار مترجمان در آغاز هر بخش است که به نوبۀ خود در ادب معاصر عرب نقش بسزا داشته‌اند و در جای‌جای نقاط دنیای عرب می‌زیسته و نام و آوازۀ خیام شاعر دانشمند و حکیم فرزانۀ مسلمان ایرانی را در سرزمین‌های خود زنده نگه داشته‌اند. آوردن متن انگلیسی بعضی از رباعیات که غالباً از شاعر و مترجم انگلیسی فیتزجرالد است و آوردن زندگانی او و اشاره به کوشش‌های بعضی دیگر از شرق‌شناسان از امتیازات دیگر این کتاب است.

تقریباً همۀ جمله‌ها و شعرهای عربی برای استفادۀ بیشتر از کتاب اعراب‌گذاری شده است و در نگارش واژه‌ها از شیوۀ نگارش معیار استفاده شده است. همۀ رباعیات و منابع آنها که در پاورقی‌ها آمده، جستجوی مترجمان است. ترجمه‌هایی که اصل رباعی در پاوری داده نشده، یا تکراری هستند یا تلفیقی از چند رباعی فارسی.

تعداد مترجمان و کسانی که رباعیات را به نظم کشیده‌اند، 52 نفر است؛ زیرا دو نفر از آنها یعنی مصطفی وهبی التل و الزهاوی هر یک دو ترجمه دارند و ابو شادی نیز منظومه‌ای دارد و ترجمه‌ای. نکتۀ مهم این است که همگی این افراد از اطراف و اکناف میهن عربی برخاسته‌اند؛ از مصر، عراق، لبنان، اردن، سوریه، فلسطین، بحرین، عربستان سعودی و مراکش.

از نظر فنی 33 ترجمه و نظومه به شعر است و فقط یکی از آنها به شعر جدید (آزاد) است. 15 ترجمه به نثر است و هفت منظومه و ترجمه محلی و عامیانه است؛ سه عراقی، سه مصری و یک لبنانی.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

مقدمه؛ بخش اول: سرآغازها: سرآغاز اول: فن رباعی‌سرایی در فارسی؛ سرآغاز دوم: فیتز جرالد و ترجمۀ او: اول: فیتز جرالد که بود، دوم: ترجمۀ رباعیات خیام؛ سرآغاز سوم: خیام و رباعیات: خیام، رباعیات، مقدمۀ آخر: ترجمه‌های عربی (رباعیات خیام) تاریخ و آثار.

بخش دوم: ترجمه‌های منظوم: ترجمۀ عیسی اسکندر معلوف، ترجمۀ ودیع البستانی، ترجمۀ شخص ناشناخته، ترجمۀ عبدالرحمان شکری، ترجمۀ عبداللطیف النشّار، ترجمۀ محمد السباعی، ترجمۀ محمد هاشمی البغدادی، ترجمۀ احمد رامی، ترجمۀ ابراهیم عبدالقادر المازنی، دو ترجمه از جمیل صدقی الزهاوی، ترجمۀ نورالدین مصطفی، ترجمۀ احمد صافی النجفی، منظومۀ احمد زکی ابوشادی و ترجمۀ او، ترجمۀ دوم ابوشادی، ترجمۀ ابراهیم العریض، ترجمۀ عباس العقاد، منظومۀ مصطفی جواد، ترجمۀ طالب الحیدری، ترجمۀ عبدالحق الفاضل، ترجمۀ محمدحسن عوّاد، ترجمۀ جمیل الملائکه، ترجمۀ حکمت البدری، ترجمۀ جعفر الخلیلی، ترجمۀ محمدمهدی کبّه، ترجمۀ محمدجمیل العقیلی، ترجمۀ مهدی جاسم الشماسی، ترجمۀ قیصر المعلوف، ترجمۀ احمد ابراهیم الشریف، ترجمۀ تیسیر سبول، ترجمۀ عامر بحیری، محمد بن تاویت، ترجمۀ محمد الفراتی.