معرفی کتاب

نحوۀ گسترش تئاتر در دوران‌های اخیر بیان‌کنندۀ حرکت آرام این هنر از فلسفه‌های کلاسیک و ملاحظات تاریخی به سوی نگرش‌ها و رویکردهای تحلیلی نو است. به عبارتی پرداخت تجربه‌های انسانی در آثار نمایشی، از دوران رئالیست‌ها تا به امروزه نظمی پنهان از ارزش‌ها و ضدارزش‌ها را ارائه می کند که ناشی از مجموعه فشارها، ناتوانی‌ها، محرومیت‌ها یا جسارت‌ها و توانمندی‌هایی است که منطق درونی خود را دارد. ادبیات نمایشی در این دوران منعکس‌کنندۀ تلاش فزایندۀ انسان برای درک طبیعت حقیقی پدیده‌هاست؛ به عبارت دیگر ادبیات نمایشی آنچه را که در ظاهر هر پدیده وجود دارد، انعکاس صریح واقعیت ایده‌آل و قابل باور نمی‌داند، بلکه آنها را به صورتی فشرده و در یک روند جاری، فرایندی در آشکار نمودن بحران‌های مداوم، تناقضات پیچیده، سردرگمی‌ها، تجربه‌های نیمه‌تمام، انگیزه‌ها و ابهام‌های اساسی زندگی انسان تلقی می‌کند.

در این میان «ناقد با افزودن زبان خود به زبان نویسنده و نمادهای خود به نمادهای اثر ابژه را شکل‌شکنی نمی‌کند تا آن را به زبان خود بیان کند و نیز آن را به گزارۀ شخصی خود تبدیل نمی‌کند؛ او یک بار دیگر نشانۀ خود آثار را به صورت یک نشانۀ منفک و دگرگون‌شونده بازسازی می‌کند.

کتاب حاضر مجموعه‌ای است از خوانش‌های جدید از آثار هنریک ایبسن و همچنین بررسی تطبیقی پاره‌ای از آثار این نویسنده و بعضی نمایشنامه‌های ایرانی که در قرن بیستم از اعتبار ادبی قابل ملاحظه‌ای برخوردار بوده‌اند. به طور کلی درام تطبیقی در جستجوی انواع تأویل‌های ممکن و همچنین معناهای چندگانه، آثاری را که گرایش‌های نقادانه، معناهای خاص و وجوه مشترک فکری در آنان است را بررسی می‌کند. آنچه در این مقایسه‌ها صورت می‌گیرد، نه ارائۀ تفسیر قطعی از نمادهای موجود در این آثار است و نه جستجوی حقیقت نهایی آنها، بلکه فرایندی است برای دست‌یابی به نظام همخوانی از نشانه‌ها که به اعتباری در آثار نویسندگان مختلف دوره‌های گوناگون وجود دارد. در واقع توانمندی اندیشه‌های موجود در این آثار ادبی که فارغ از محدودیت‌های جغرافیایی و تاریخی، دغدغه‌های خودآگاه و ناخودآگاه انسانی را به تصویر می‌کشد، امکان چنین مقایسۀ تطبیقی را فراهم می‌کند.

بخش اول این کتاب «بُعد اجتماعی ـ سیاسی درام ایبسن» ترجمۀ مقاله‌ای است که پروفسور یان نیگارد در کنفرانس بین‌المللی ایبسن‌شناسی در داکای بنگلادش و در سال 2007 ارائه داده است. در بخش دوم تاریخچه‌ای از دریافت‌ها و رویکردهای متفاوت به آثار ایبسن در ایران تشریح شده‌ است. در این اثر تأثیر اساطیر ایرانی بر ایبسن نیز مورد تحلیل قرار گرفته ‌است. در پایان نمایشنامه «گفتگو»، به عنوان نمونه مطالعاتی، از میان آثار ایبسن نقل شده‌ است.

فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:

مقدمه؛ بُعد اجتماعی ـ سیاسی درام ایبسن: «هیچ شاعری چیزی را در انزوا از سر نمی‌گذراند»؛ تاریخچۀ دریافت و رویکردهای متفاوت به آثار ایبسن در ایران؛ تأثیر گرایش‌های رئالیستی ایبسن بر نمایشنامۀ به خاطر شرف اثر الکساندر شیروان‌زاده؛ تأثیر اساطیر ایرانی بر ایبسن و برداشت او از «چنین گفت زرتشت» نیچه (بررسی رویکرد اسطوره‌ای در تحلیل درام مدرن)؛ بررسی گونه‌شناسی نمایشنامۀ خانۀ عروسک اثر هنریک ایبسن از منظر فمنیستی؛ رویکرد فراشاعرانه به دو شخصیت ناهمتراز در نمایشنامۀ دشمن مردم؛ خلق اثر ادبی نوین در بازخوانی بینامتنی آثار پیشین؛ نمایشنامۀ گفتگو.