معرفی کتاب

 تاتی از زبان‌های ایرانی نوِ شمال غربی است كه به دو دسته تقسیم شده است: تاتی شمالی كه در جمهوری آذربایجان و داغستان و مناطق دیگر رواج دارد و تاتی جنوبی كه مجموعه‌ای از زبان‌های تاتی است و در ایران فعلی متداول است. نقاطی از ایران که در حال حاضر به تاتی تکلم می‌کنند، عبارتند از:

1. مناطقی در جنوب غرب قزوین (شامل گونه‌های تاکستانی، شالی، خیارجی، ابراهیم‌آبادی، سَگزآبادی، دانسفانی، اسفروینی و خوزنینی) و اشتهارد.

2. خلخال (شامل گونه‌های اَسکستانی، اَسبویی، دروی، کلوری، شالی، دیزی، کَرینی، لردی، گیلوانی، کَهلی، تارم دشتی و ... در بخش شاهرود و گونۀ کَجَلی و کَرنَقی در بخش خورش‌رستم.

3. خویین در 60 کیلومتری جنوب غربی زنجان و تارم علیا (شامل گونه‌های نوکیانی سیاوردی، هزارودی، جمال‌آبادی و باکلوری، کله‌سری، شاوایی چرزه‌یی).

4. آذربایجان شرقی (شامل هرزند و دیزمار، کرینگان، کلیبر و مناطقی دیگر).

5. رودبار، الموت و کوهپایه.

6. شمال خراسان، جلگۀ شوغان و منطقۀ چهارده سنخواست.

گویش تاتی بسیاری از ویژگی‌های آوایی، واژگانی و صرف و نحوی کهن را حفظ کرده است؛ تمایز جنس دستوری، ساخت ارگتیو، مادۀ مجهول، گردش مصوت‌ها، حالت دوگانۀ فاعلی و غیرفاعلی در اسم و ... .

در این کتاب کوشیده شده تا توصیفی مختصر و فشرده از اهم مسائل زبانی نظیر ساخت آوایی، واج‌شناسی، ساخت‌واژی و مسائل نحوی تاتی ارائه شود. برای استفادۀ افرادی که قصد تحقیق بیشتر دارند، چند ضمیمه به آخر کتاب افزوده شده و تا حد ممکن مهم‌ترین افعال، مصادر و واژه‌های تاتی در آنها ذکر شده است.

 نگارنده نخست زبان تاتی و نیز شهرستان رودبار را معرفی می‌كند، سپس ساخت آوایی این زبان نظیر صامت‌ها، مصوت‌ها، فرآیندهای واجی؛ صداهای میانجی و ... را بررسی می‌نماید و نیز مقایسۀ آوایی زبان تاتی و زبان فارسی معیار را مطرح می‌نماید. در فصل دوم ساخت واژه را در انواع اسم، صفت، قید، نقش نمادها؛ اصوات و افعال شرح نموده و فصل سوم را به ساخت نحوی در گروه اسمی؛ گروه قیدی، گروه فعلی و انواع جمله اختصاص می‌دهد. همچنین در پنج ضمیمه به افعال مهم تاتی، واژگان تاتی، لغات تاتی رودباری و خلخالی و ارائۀ چند متن تاتی مبادرت نموده است.