معرفی کتاب

دانشمندان حوزۀ علوم اجتماعی، "جامعه‌شناسی" را یکی از فرزندان فلسفه نامیده‌اند که تحلیل‌های تئوریک و انتزاعی، بررسی‌های امپریک و تجربی را توأمان مورد توجه و سرلوحۀ فعالیت خود قرار داده‌اند. بخشی از تئوری‌های جامعه‌شناختی شاهد این مدعایند که برای حصول به بینشی جامعه‌شناختی، نه می‌بایست و نه می‌توان بی‌نیاز و بر کنار از فلسفه و فلاسفه بود و در این میان به جز ریشه‌های باستانی فلسفه، به ویژه تأثیرات فلسفه‌های بعد از دورۀ روشنگری تاکنون بر جامعه‌شناسی را نمی‌توان از حوزۀ این دانش زدود.

بر این اساس برای ورود به مباحث جامعه‌شناختی، داشتن دانش مقدماتی از فلسفه برای دانشجویان رشته‌های علوم اجتماعی و انسانی ضرورت می‌یابد و کتاب‌هایی درآمدگونه به فلسفه، این نیاز را برآورده می‌کنند؛ اما آنچه که ضرورت بیشتری دارد، مباحث فلسفی است که به طور مستقیم در جامعه‌شناسی حضور دارند و دانشجویان علوم اجتماعی باید با متونی دست‌چین شده و ارتباط‌دار آنها را فراگیرند. مباحث این مجموعه در همین راستا تألیف شده‌اند و مفاهیم فلسفی ـ جامعه‌شناختی چون قضا، آزادی، آزادی بیان، حکومت، سیاست، قدرت، اجتماع، مدنیت، فرهنگ، جامعۀ سیاسی و مدنی را مورد کنکاش قرار داده‌اند.

در این کتاب مطالب به دو دسته تقسیم شده‌اند: مقولاتی که محتوای فلسفی دارند و مقولات با درون‌مایۀ جامعه‌شناختی.

هر دو فصل در قالب نوشتارهای جداگانه تنظیم شده‌اند تا از پریشانی ذهنی و تنک‌حوصلگی خواننده بکاهند. برخی از این نوشتارها نیر پیشتر در پاره‌ای از جراید تخصصی و پژوهشی صورت طبع را به خود دیده‌اند؛ لیکن انس و الفت آنها در یک ایوان، تلائم مضمونی و محتوایی آنها است؛ اما مهم‌تر اینکه نوشتار «بررسی بررسی جامعه‌شناختی علل گرایش دانش‌آموزان به فرهنگ غرب» با دو هدف در این مجموعه جای گرفت: آشنایی دانشجویان با نوشتاری آموزشی که از داوری چند تن از استادان جامعه‌شناسی درگذشته و در دروس «روش تحقیق علمی» و «پایان‌نامه» دورۀ کارشناسی یاری‌گرشان باشد و دیگر اینکه درافکندن نوری فارغ از هیاهوی سیاسی و ایدئولوژیک بر مقولۀ «تبادل فرهنگی» که روی دیگر سکه «تهاجم فرهنگی» است تا روشن‌تر آید که حال و درون جوانان این بوم و بر با قال و برون غیرعلمی فرسخ‌ها فاصله دارد. از شریعتی نیز دو بار در این کتاب سخن گفته شده و این نشان از سر ارادتی است که زمانی در آستان دوستی او بود و به تدریج رنگ نقادی به خود گرفت.

در ذیل عنوان «جامعه‌شناسی طبقات اجتماعی از دیدگاه شریعتی» آمده است: شریعتی یکی از تفاوت‌های عمده ـ و بلکه مهم‌ترین تفاوت ـ بین شرق و غرب را تیپ فرهنگی می‌دانست و معتقد بود که تیپ چین، صوفیانه، تیپ فرهنگی روم، هنری و نظامی؛ تیپ فرهنگی یونان، فلسفی و تیپ فرهنگی ما مذهبی است.

در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت شریعتی نوعی "تبادل" را در مقابل فرهنگ و تمدن برگزیده بود. گرچه او به سلطه‌گرایی فرهنگی غرب در طول تاریخ روابطش با شرق بسیار معترض بود؛ ولی قصدش مجهزکردن شرقی‌ها به لوازم و تجهیزاتی بود که به "هویت" اصیل خود رجعت کنند و در مواجهه با غرب خود را درنبازند و از همین رو بود که مسئلۀ مهم "بازگشت به خویشتن" را مطرح کرد که در واقع پیشنهاد "برگشت به فرهنگ" اسلامی و از جمله شناخت و عمل به اصول مذهبی اسلامی بود.

فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:

فصل اول: افلاطون، جامعۀ بسته در جمهوریت؛ ارسطو، مدنیت طبیعی؛ هابز، وضع طبیعی؛ لاک، برابری در قانون طبیعت؛ مونتسکیو، نظارت سه‌گانه؛ روسو و قرارداد سیاسی؛ هگل و میراثی متناقض؛ مارکس و جامعۀ مدنی آرمانی؛ گرامشی و هژمونی؛ هابرماس و تفاهم ارتباطی.

فصل دوم: بررسی جامعه‌شناختی علل گرایش دانش‌آموزان شیراز به مظاهر فرهنگ غرب؛ جامعه‌شناسی طبقات اجتماعی از دیدگاه شریعتی؛ اندیشمندان ایرانی و غرب.