معرفی کتاب

این کتاب از دو بخش جامعه‌شناسی هنر و فلسفۀ هنر شکل گرفته است. جامعه‌شناسی هنر از چند دهۀ گذشته به این سو به رشته‌ای پویا و بالنده تبدیل شده است که گسترۀ مطالعاتی آن موضوعات و مسائل متنوعی را دربرمی‌گیرد. از یک‌سو به تحلیل‌های سطح خُرد جامعه‌شناختی می‌پردازد و از سوی دیگر به تأملات سطح کلان روی می‌کند و مسائلی همچون جایگاه هنر و افت‌وخیزهای آن در ساختار کلی جوامع مدرن را موضع مطالعۀ خود قرار می‌دهد.

فلسفۀ هنر یا زیباشناسی که از دیرباز دربارۀ مسائل مربوط به تعریف و چیستی هنر، نظریۀ هنر، رابطۀ زیبایی و هنر و خودمختاری هنر به تأمل می‌پرداخته، در روزگار کنونی بر مفاهیمی چون ارزش زیباشناختی، معیارهای داوری زیباشناختی و نگرش زیباشناختی تکیه‌ای ویژه داشته است. همچنین روند غالب در زیباشناسی معاصر، بر گرایش به تحلیل‌های موشکافانه‌ای از نقش نظریه در نقدهای هنری، بررسی ضرورت و امکان صورت‌بندی تعریفی جامع و مانع دربارۀ هنر، هستی‌شناسی هنر و مسائل مربوط به اصالت آثار هنری، نظریۀ نهادی، هرمنوتیک و تأویل متن، قصد مؤلف و اهمیت آن در نقد هنر و جز اینها متمرکز بوده است.

جامعه‌شناسی هنر و فلسفۀ هنر هم از جهاتی تکمیل‌کنندۀ یکدیگرند و هم از جهاتی در برابر هم قرار می‌گیرند و می‌کوشند اصول و مفاهیم یکدیگر را به چالش گیرند. نگاه زیباشناسی به هنر یک نگاه درون‌ذاتی است، حال آنکه نگاه جامعه‌شناختی به هنر نگاهی برون‌ذاتی است. جامعه‌شناسی به هنرها در جایگاه اجتماعی و تاریخی‌شان می‌نگرد و شرایط اجتماعی برآمدن آنها و شیوه‌های تولید و دریافت آنها را مدنظر قرار می‌دهد. هنر در زبان عادی واژه‌ای است ذاتاً دارای بار ارزشی و این بار ارزشی هنگامی که هنر به تحلیل جامعه‌شناختی گرفته می‌شود، به کل زائل نمی‌شود. جامعه‌شناسی می‌تواند هنر را به مثابۀ مقوله‌ای از هستی‌های فرهنگی که برساختۀ اجتماع هستند، تحلیل کند؛ ولی اینکه آیا می‌تواند تحلیل خود را بر «بی‌طرفی ارزشی» به وجه اکمل آن مبتنی سازد، جای بسی گفتگوست.

در بخش نخست که دربردارندۀ شش فصل است با مقالۀ تازه‌نوشته‌ای از دیوید اینگلیس با عنوان «نگاه جامعه‌شناسانه به هنر» آغاز می‌شود که مقاله‌ای روان و خواندنی و در عین حال پرمحتوا و پرمعناست و می‌تواند برای ورود به مباحث جامعه‌شناسی هنر متنی مناسب و سودمند باشد. فصول دوم تا چهارم این بخش از کتاب هنر و نظریۀ اجتماعی نکاشتۀ آستین هرینگتن برگرفته شده است. این مقالات را می‌توان با عنوان کلی جامعه‌شناسی زیباشناختی گروه‌بندی کرد؛ زیرا هرنگتن که خود یک جامعه‌شناس است، مفاهیم و رهیافت‌های هر دو رشته را به تحلیل و قیاس می‌گیرد و نوشته‌اش دارای بن‌مایۀ فلسفی است. فصل پنجم با عنوان «مروری بر جامعه‌شناسی هنر» از نوشته‌های زولبرگ است که یکی ار فعال‌ترین جامعه‌شناسان هنر در عصر حاضر به شمار می‌آید. فصل ششم به گئورک زیمل اختصاص دارد. زیمل جامعه‌شناس برجستۀ آلمانی است که بعد از بنیان‌گذاران سه‌گانۀ علم جامعه‌شناسی، یعنی کارل مارکس، ماکس وبر و امیل دورکم از او به عنوان فرد چهارم نام برده می‌شود. زیمل در مجموعۀ آثارش به هنر توجهی ویژه داشته ات و کمتر متنی در جامعه‌شناسی هنر می‌توان یافت که به نام و اندیشه‌های او ارجاعی نداشته باشد.

بخش دوم دارای یک سیر تاریخی ـ موضوعی است و طی آن چند نقطۀ برجسته در تاریخ زیباشناسی مورد تأکید قرار گرفته است. مقالۀ بسیار مهم و پراشتهار موریس وایتس فیلسوف معاصر هنر با عنوان «نقش نظریه در زیباشناسی» در آغاز این بخش قرار گرفته است که در آن نویسنده می‌کوشد به تلاش‌های صورت‌گرفته دربارۀ نظریه‌پردازی و صورت‌بندی تعریف‌های گوناگون دربارۀ هنر، نگاهی نقدی و سنجش‌گرانه داشته باشد. سه مقاله یا رسالۀ کلاسیک که در قوام‌گرفتن اندیشۀ زیباشناختی نقشی حیاتی داشته‌اند، با ترجمۀ نگارنده در این بخش آورده شده‌اند که عبارتند از «زبدۀ فن شعر» ارسطو، «معیار ذوق» نوشتۀ دیوید هیوم و «فرم معنادار» نگاشتۀ کلایو بل.

فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:

بخش اول: جامعه‌شناسی هنر: نگاه جامعه‌شناسانه به هنر (دیوید اینگلیس)؛ هنر و نظریۀ اجتماعی: مفاهیم و رهیافت‌ها (استین هرینگتون)؛ ارزش زیباشناختی و ارزش سیاسی (استین هرینگتون)؛ تولید هنر و ساختار اجتماعی ـ اقتصادی (استین هرینگتون)؛ مروری بر جامعه‌شناسی هنر (ورا زولبرگ)؛ گئورک زیمل (مونیکا بستلر).

بخش دوم: فلسفۀ هنر: نقش نظریه در زیباشناسی (موریس وایتس)؛ زیبا شناسی افلاطون (علی رامین)؛ ارسطو و فن شعر (علی رامین)؛ زیباشناسی فلوطین (علی رامین)؛ فلسفۀ هنر در سنت تجربه‌گرایان انگلستان (علی رامین)؛ در باب معیار ذوق (دیوید هیرم)؛ اجمالی دربارۀ کانت و هگل و نظریه‌های کلاسیک هنر (علی رامین)؛ فرم معنادار (کلایو بل)؛ تجربۀ زیباشناختی، هرمنوتیک و مسئلۀ تعریف هنر در قرن بیستم (علی رامین)؛ نقد هستی‌شناسانۀ هنر (علی رامین)؛ هستی‌شناسی هنر ژاپن (علی رامین).