معرفی کتاب

كتاب حاضر تصحيحی است از تذكرۀ "شمع انجمن" (تأليف سيدمحمدصديق حسن‌خان بهادر) كه دربردارندۀ سرگذشت نزديک به هزار نفر از شاعران و اديبان پارسی‌گوی سرزمين‌های ايران و هند است و از قديم‌ترين شاعران ايرانی همچون رودكی سمرقندی آغاز و به يوسف گوپاموی، از معاصران مؤلف ختم شده است. با اين توضيح كه مؤلف در بيان شرح احوال معاصران خويش، توجه بيشتری مبذول داشته و افزون بر شرحی بر زندگی آنان، مقدار قابل توجهی از اشعار آنان را ذكر كرده است. گفتنی است تصحيح حاضر بر اساس متن اصلی دست‌نويس كتاب صورت گرفته و به همراه فهرست‌بندی و غلط‌گيری و اصلاح متن همراه با مقابله با بعضی‌ ديگر از تذكره‌ها اعم از هندی و ايرانی و فهرست‌نگاری و تعليقات به چاپ رسيده است. مؤلف در نگارش تذكره، تعصبات خاص خويش را نيز به كار گرفته و برخی از شاعران را كه با آنان اختلاف عقيده و مذهب داشته یا شيوۀ كلامشان را نمی‌پسنديده، آنان را به نوعی خمر‌خواری يا بدخلقی يا گبربودن متهم كرده است.

مؤلف در صفحات 486 ـ 474 متن اصلی کتاب شرح حال خود را آورده و چنین به معرفی خود پرداخته است: نواب تخلص محرر سطور و راقم این مزبور است. نام اصلی او صدیق ابن حسن ابن علی حسینی بخاری قنّوجی است. بیشتر در یوزه‌گر کوچۀ فضلا و ریزه‌چین مائدۀ مفسرین و علما و محدیثین نبلاست.

مؤلف علوم عربیه و ادبیه و منطق و حکمت و فقه و حدیث و تفسیر را نزد استادان نامدار روزگار خود کسب کرده و صاحب اجازت گردیده و ذیل نام مفتی صدرالدین‌خان بهادر دهلوی (آزرده) نیز او را استاد خود دانسته است. در سرزمین هند بسیار سفر کرده و سرانجام بهوپال را برای اقامت برگزیده است.

مؤلف این تذکره از ادیبان و عرفای هند است که در فاصله سال‌های 1832 تا 1889 میلادی می‌زیسته است. او سفرهای بسیار کرده و آثار زیادی نیز از خود به یادگار گذاشته است. «شمع انجمن» در سال 1292 ه.ق تألیف شده و نخستین بار در سال 1293 ه.ق در هند به چاپ رسیده است.