معرفی کتاب

نگاشته‌های‌های پژوهشی شادروان سید حسن تقی‌زاده در قلمرو ایران‌شناسی که در جلد پنجم از مجموعه مقالات او گردآوری شده است، مسائلی درباره نجوم، تقویم و علوم خفیه، تاریخ زرتشت زندگی و مرگ مانی، تاریخ ایران نوین و سخنرانی‌های او را دربارۀ شرق و غرب و تاریخ وحدت ملی ایران، ابوعلی سینا، مدرسه مطالعات شرقی لندن، مناسبات ایران و ترکیه، مدارک حوزۀ روابط انسانی ایران، دانشجویان ایران در لندن، گفتاری در مجمع ملل متحد تا معرفی کتابهای درسی الهیات، از مکتب تشیع و باورها و آداب و رسوم ایرانیان، و چند نامۀ سیاسی دربارۀ انتظار ایران از بریتانیا، نامۀ شکایت ایران و نامه به دیکینسون را دربر دارد.

در ابتدای مقالۀ تأثیر اختربینی بر برخی رویدادهای مهم تاریخ اسلام آمده است: در صفحات زیر دربارۀ جنبۀ عجیبی از تاریخ اسلام بحث خواهیم کرد و آن نقشی است که اعتقاد عامۀ مردم به تأثیر کواکب و ستارگان در رویدادهای بزرگ جهان و در اینجا اسلام ایفا کرده است. البته باور به طالع‌بینی منحصر به مسلمانان نبود، بلکه جنبۀ عام و مأنوس زندگی همۀ اقوام متمدن در سراسر تاریخ تا عصر جدید را تشکیل می‌داد و نه تنها اغلب بر کردار مردمان عادی که بلکه بر اعمال فرمانروایان و دولت‌مردان نیز اثر می‌نهاد.

در مقالۀ تقویم جلالی آمده است: جلالی نام عصر و نیز تقویمی است که در ایران و کتاب‌ها و ادبیات فارسی از اواخر قرن پنجم به بعد مرسوم شده است. این عصر را سومین فرمانروای سلجوقی سلطان ملک شاه پسر آلب ارسلان پس از مشورت با ستاره‌شناسان خود بنیاد نهاد. این عصر و تقویم را بنا به لقب شاه که جلال‌الدوله بود، جلالی نامیدند.

دربارۀ ابن‌سینا می‌گوید: ابن‌سینا مسلمان بزرگی بود و افتخار او به همۀ مسلمین جهان از هر نژاد تعلق دارد. اگر پدرش اهل بلخ بود که اکنون در افغانستان قرار دارد، اگر خود در حوالی بخارا متولد شد که اکنون در ازبکستان است، اگر بیشتر آثار خود را به زبان علمی بین‌المللی آن روزگار، یعنی عربی نوشت، اگر اروپای قرون وسطا همانند شرق قرن‌ها از آموزش‌های او پیروی کرد، ایران نیز به خود می‌بالد که او یک شهروند اصفهانی و همدانی بود و در همدان نیز درگذشت.

فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:

بخش یکم: احکام نجوم، تقویم و علوم خفیه: تأثیر اختربینی بر برخی رویدادهای مهم تاریخ اسلام؛ تقویم جلالی؛ نکته‌هایی تازه دربارۀ تقویم ایرانی؛ افراطیون و علوم خفیه و غریبه؛ علوم آشکار و پنهان.

بخش دوم: زرتشت و مانی: نظری دربارۀ تاریخ زرتشت؛ زمان‌های زندگی مانی؛ زایش و مرگ مانی؛ یادداشت‌های الحاقی دربارۀ مقالات خارجی.

بخش سوم: نگاه به تاریخ ایران نوین: ایران نوین؛ تاریخ ایران نو.

بخش چهارم: چند سخنرانی: شرق و غرب؛ تاریخ وحدت ملی ایران؛ ابن‌سینا افتخار همه؛ مدرسۀ مطالعات شرقی لندن؛ فعالیت‌ها و هدف‌های انجمن ایران؛ مناسبات ایران و ترکیه؛ مدارک حوزۀ روابط انسانی: ایران؛ لندن، دانشجویان ایرانی؛ گفتاری در مجمع ملل متحد.

بخش پنجم: کتاب‌ها: کتاب البارع؛ کتاب‌های درسی الهیات در مکتب تشیع؛ باورها و آداب و رسوم ایرانیان.

بخش ششم: یادداشت‌ها و نامه‌های سیاسی: انتظار ایران از بریتانیا؛ نامۀ شکایت ایران؛ نامه به دیکنسون (1924).