معرفی کتاب

در بررسی اوزانی که شمس لنگرودی در مجموعۀ اشعارش به کار گرفته است، به چند نوع وزن شعری می‌رسیم: اوزان عروضی سنتی، اوزان نیمایی (یا شعر آزاد) که در وزن عروضی تصرف می‌کند، آهنگ پرطنطه و آهنگ شعر سپید شاملویی که دربرگیرندۀ آواجناس‌ها و طنین موسیقایی کلمه و قافیه‌هاست، اوزانی که برآمده از طبیعت کلام و زبان روزمره است که راه میانبری میان وزن عروضی و شعر سپید شاملویی است.

بخش بزرگی از اشعار شمس لنگرودی متأثر از زبان شاملوست. لااقل از دفتر شعر «رفتار تشنگی» تا «پنجاه و سه ترانۀ عاشقانه» او کم و بیش زیر سایه‌های اوزان مطنطن یا آرکائیکی شاملو قرار داشت. از ویژگی‌ها و شاخصه‌های شعری شاملو صفات متوالی، تکرار کلمه و کلام، استفاده از واژگان مترادف، تفصیل و توضیح، بازی با حروف بعد از اجمال، هم‌زمانی ایجاز و اطناب، توالی اضافات، جناس، موازنه‌سازی، قافیه و حتی ردیف‌های مکرر است که در چند فراز از شعرهای شمس لنگرودی آنها را برجسته می‌کنیم: «چون سپیده درآید، در بگشایید، و خداوندان را در احتضار لئیمانۀ خویش، باز ستایید، چون سپیده درآید، بندرگاهی از خون و آتش، بر فراز می‌دارید، تا کوهسارها و جلگه‌ها، به پیوندی ایگونه جاودانه، رقصی تابناک برانگیزند».

شاعر به سبک ساده و بصیرتی روان‌شناسانه و طنزی قوی و جدی تام و تمام و پافشاری سرسختانه به ویژه در اشعار کوتاه خود، کلیشه‌هایی که خواننده به آن عادت دارد، کنار می‌زند و از زاویۀ دیدی ناآشنا وقایع را در برابر دید ما قرار می‌دهد. بخش بزرگی از شعرهای دفترهای پس از ملاح خیابان‌ها از این فرایند خالی نیست.

شمس لنگرودی در پیشانی دیوان شعر خود، دو غزل، یک قصیده و دو شعر نیمایی را گنجانده است؛ ولی شاعر مثل بسیاری از شاعران دهۀ شصت و هفتاد متوجه شده است که سنگلاخ و خارزار اوزان عروضی و نیمایی نمی‌تواند به راحتی میدان جولان او باشد. او با الهام از «از آینه بپرس/نام نجات‌دهنده‌ات را» درک کرده بود که از سخنوری و شعرهای فاخر و واژه‌های مطنطن کار ویژه برنمی‌آید و باید با نگاه ویژه و زبان و کلام و حرف روزمره و معمولی به پهنۀ دیگری گام بگذارد. شاعر در شعرهای اولیۀ خود متأثر از فریدون توللی، فریدون مشیری و در نهایت نادر نادرپور است. بعداً با آشنایی با شعرهای سیاوش کسرایی رنگ و لعابی سیاسی ـ اجتماعی به شعرهای خود می‌زند؛ ولی این اشعار نمی‌تواند پاسخگوی جوانب عاطفی او باشد.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

سال‌شمار شمس لنگرودی؛ زمینه‌های سیاسی ـ اجتماعی و ادبی اشعار شاعر؛ وزن و موسیقی در شعرهای شمس لنگرودی؛ اوزان عروضی سنتی؛ اوزان نیمایی؛ نیمایی ـ سپید؛ شعر سپید شاملویی؛ راه میانبر میان وزن عروضی شعرهای فروغ و شاملو؛ هنجارشکنی معنایی ایماژ و آرایه‌های ادبی در اشعار شمس لنگرودی؛ تلمیح؛ طنز؛ بافت و ساختار شکل؛ نمایۀ بیرونی؛ نمایۀ درونی؛ تحلیل ساختاری شعر خاکستر و بانو؛ تحلیل ساختاری شعر قصیدۀ لبخند چاک‌چاک؛ اشعار کلاسیک و نیمایی شاعر؛ شعر «قصیدۀ صبح»؛ شعر «نامه».

نقد و نگاه به هشت کتاب شمس لنگرودی به سمت آرامش جاوید؛ رفتار تشنگی؛ در مهتابی دنیا؛ خاکستر و بانو؛ جشن ناپیدا؛ قصیدۀ لبخند چاک‌چاک؛ چتر سوراخ؛ اشعاری برای تو که هرگز نخواهی شنید؛ نت‌هایی برای بلبل چوبی؛ پنجاه‌وسه ترانۀ عاشقانه؛ باغبان جهنم؛ نمایی از بن‌مایه‌های عاشقانۀ آثار شمس لنگرودی؛ ملاح خیابان‌ها؛ نقد و نظر بر لب‌خوانی‌های قزل‌آلای من و رسم‌کردن دست‌های تو؛ دفترهای شعری «لب‌خوانی‌های قزل‌آلای من» و «رسم‌کردن دست‌های تو»؛ لب‌خوانی‌های قزل‌آلای من؛ رسم‌کردن دست‌های تو؛ شب نقاب عمومی است؛ می‌میرم به جرم آنکه هنوز زنده بودم.