معرفی کتاب

در میان دانشمندان و پژوهشگرانی که به دنیای واقعی و ملموس و عینی جهان نظر داشتند و نیز تلویحاً انسان را به دنیای باطن و نشانه‌های درون انسان دعوت می‌کردند، نام بانو آنه‌ماری شیمل اعتبار و ارزش خاصی دارد. محدودۀ پژوهش‌های شیمل در زمینه‌های مختلفی که به گونه‌ای به جهان درون و روابط عرفانی انسان ارتباط دارد، بسیار گسترده است. در درجۀ نخست می‌توان او را یک مولوی‌شناس معتبر و نیز یک اقبال‌شناس ارزشمند دانست. شاهکار شایستۀ تحسین او شکوه شمس نام دارد که به تحلیل افکار و عقاید مولانا و شمس تبریزی پرداخته است.

نام مولانا هر جایی یافت می‌شود و در بخشی گسترده از ادبیات پارسی، ترکی و هندو ـ مسلمان نشانه‌هایی از تأثیر او دیده می‌شود. به راستی یافتن اثر ادیبانه و عرفانی تألیف شده در مناطقی بین استانبول و بنگال که در آن هیچ اشاره‌ای به اندیشۀ مولوی نشده یا نقل قولی از اشعارش در آن نباشد، مشکل است. این نکته به ویژه در باب مثنوی صادق است؛ چنانکه در پایان قرن نهم هجری جامی به زبان فارسی سروده است:

مثنوی معنوی مولوی          هست قرآن در زبان پهلوی

در غرب هیچ شاعر و عارف دیگری از جهان اسلام به اندازۀ مولوی و به خوبی او مشهور نشده است. بسیاری از آثار او به زبان‌های غربی ـ انگلیسی، سوئی و ایتالیایی ـ ترجمه شده‌اند و آشنایی نگارنده با مولوی از طریق ترجمۀ بعضی از غزل‌های مولوی به آلمانی به دست فردریش روکرت بود. با وجود علاقۀ مولانا به مشکل‌ترین اشهار عربی، برای یک گوینده و کارشناس عرب‌زبان ادبیات کلاسیک شعرهای عربی مولانا به محصولات مرغوب خارجی شبیه است. آنها دوست‌داشتنی هستند؛ زیرا مطلوب‌ها و تشبیهات شعر فارسی را به واژه‌های عربی بدل ساخته‌اند و نیز به دلیل آنکه گاهی با بیت‌های پارسی و حتی ترکی به طور یک‌درمیان قرار گرفته‌اند و مولانا اوزان عربی خاص قصیده‌های کلاسیک را در آنها هرگز به کار نبرده است، بلکه بیشتر از همان بحرهای شعر فارسی از قبیل هزج، رمل، مضارع و حتی رجز استفاده کرده به طوری که جریان اندیشه حتی در گریز از یک زبان به زبان دیگر گسیخته نشده است.

مؤلف معتقد است از طریق مطالعۀ پیگیر، لااقل یافتن ترتیب برای مهم‌ترین اشعار مولانا ممکن خواهد بود و شاید بتوان پس از مدتی دربارۀ رشد روحی مولانا در زندگی پرماجرا و طولانی او درک بیشتری پیدا کرد؛ اما خواننده نباید تنها از این دیدگاه ظاهری به او بنگرد.

در میان جذاب‌ترین جنبه‌های آثار مولانا آنچه برای تاریخ‌نگاران عرفان و ادبیات و نیز روان‌شناسان مهم است، کاربرد تناقض‌نماها توسط مولوی است. مولانا با عربی کلاسیک آشنایی داشت و نه تنها شعرهای متنبی، بلکه کتاب الاغانی و مقامات الحریری را خوانده بود. او از تشبیهاتی که پیشینیان او ابداه کرده بودند و داستان‌هایی که توسط آنان نقل شده بود، آگاهی داشت و از آنها اقتباس می‌کرد.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

مقدمۀ مترجم؛ مولانا: دیروز، امروز، فردا؛ زبان نمادین مولانا؛ داستان عابد در مثنوی مولوی؛ مفهوم نماز در آثار مولانا؛ تشبیهات شاعرانۀ مسیح و مریم در شعر مولوی؛ تطهیر با شعله‌های عشق؛ موسیقی و رقص ـ چرخش افلاک؛ کربلا و امام حسین (ع) در ادبیات فارسی و هند.