معرفی کتاب

مفهوم فرهنگ دیرزمانی است که در نظریه‌ها و رویکردهای نقد ادبی و هنری جایگاه ویژه‌ای دارد و در این میان شاید نخستین گام‌ها را بتوان به نظریه‌های «مکتب فرانکفورت» نسبت داد؛ برای نخستین بار نظریه‌پردازان این مکتب بودند که بار فهم والا و نخبه از فرهنگ را که در قرن نوزدهم بر گفتمان نقد مسلط بود، به دور افکندند و از سیطرۀ فرهنگ به مفهوم عام آن و به ویژه فرهنگ عامه‌پسند سخن گفتند.

دلیل اینکه مفهوم فرهنگ چنان مهم و جدایی‌ناپذیر از هرگونه جنبۀ «نظریۀ نقادانه» در زمان حاضر می‌نماید، وضعیت جدید جهان معاصر است. آنچه رابطۀ نشانه‌شناسی را با مقولۀ فرهنگ مهم‌می‌سازد، از دو جنبه قابل بررسی است: از سویی نشانه‌شناسی با مجموعه‌ای از روش‌های خوانش متن با فرهنگ رویارو می‌شود و آن را توصیف و تحلیل می‌کند که البته این آن چیزی است که از آن به «نشانه‌شناسی فرهنگ» یاد می‌کنیم؛ از سوی دیگر نشانه‌شناسی خود به عنوان رویکردی پس از تلاقی با مطالعات فرهنگی، روش‌ها، ابزارها و راه‌های خوانش خود را بازخوانی کرده است که این همان چیزی است که از آن به «نشانه‌شناسی فرهنگی» یاد می‌کنیم. اگر «نشانه‌شناسی فرهنگ» با فرهنگ به عنوان یک متن رویارو می‌شود، «نشانه‌شناسی فرهنگی» با هر متنی به عنوان فرهنگ برخورد می‌کند. به عبارت دیگر هر موضوع مورد مطالعه، متنی است که باید در اوضاع و بستر اجتماعی و فرهنگی آن بررسی شود؛ فهم نو از «متن» به عنوان ساختاری باز، چندلایه، گفتمانی و متکثر که به گونه‌ای پویا، پیوسته در حال ساخته‌شدن و بازتعریف خود است، ریشه در همین تلاقی دارد.

در مقالۀ اول «نشانه‌شناسی و فرهنگ»، تفاوت نشانه‌شناسی فرهنگ و نشانه‌شناسی فرهنگی در حد توان بیان می‌شود و ضمن گسترش موضوع در حوزۀ نظری با مثال‌هایی چند به مقایسۀ کاربردی آنها نیز پرداخته می‌شود.

هدف مقالۀ « بیناژانریت: سپهر نشانۀ تغییردهندۀ مرزهای فرهنگ»، افزون بر بررسی گفتمان بیناژانری، مطالعۀ نقش آن در حوزۀ نشانه‌شناسی با گزینۀ فرهنگ (کنش‌گر و شورش‌گر جمعی) و هنر (کنش‌گر و شورش‌گر فردی) و رابطۀ بین این دو در شکل‌گیری مرزهای گفتمانی جدید است و این پژوهش با استناد به دو اثر خوی وارونه دیوها و مردم معمولی از علیرضا میراسدالله صورت می‌گیرد.

مقالۀ «تورینوی بهاری ـ تأملاتی در باب نشانه ـ معناشناسی فرهنگی تصاویر» به دنبال آن است تا توانمندی‌های نشانه‌ ـ معناشناسی فرهنگی تصویر را از طریق قیاس با رویکردهای نشانه ـ معناشناسی و نیز از طریق بررسی و تحلیل یک نمونۀ خاص، یعنی نقاشی جورجو دکیریکو به نام تورینوی بهاری به دست دهد.

در مقالۀ «معناسازی با چینش آشوب در نظم در رویکرد نشانه‌شناسی فرهنگی» کوشش بر آن است تا با ارائۀ یک گونه‌شناسی از انواع چینش آشوب در نظم، نشان داده شود که چگونه دو مبنای غالبیت و سلب ترکیب می‌توانند به گونۀ ثبوتی یا سلبی در دگرگون‌کردن معنای چینش مؤثر افتند. حاصل این کوشش ارائۀ شاخصه‌هایی کلی است که بتوان با تکیه بر آنها گونه‌های مختلف معناسازی با چینش آشوب در نظم را در متون متنوع از یکدیگر بازشناخت.

مقالۀ «تجربۀ مهاجرت و پارادوکس همانندی و تفاوت» ددیگاه جدیدی را در حوزۀ مطالعات مهاجرت مطرح می‌کند که از فرضیۀ نشانه‌شناسی، پساساخت‌گرایی، پسااستعماری و مطالعات فرهنگی بهره می‌گیرد.

در مقالۀ «مسجد ـ شهر (ایدئال شهر) تعامل خردنظام (مسجد) با کلان‌نظام (شهر)» رابطۀ نظام مسجد (خردنظام) با نظام شهر (کلان‌نظام) بررسی و نقش آن مشخص می‌شود و بار دیگر رابطۀ این عنصر شهر با دیگر عناصر بافت شهر مطالعه می‌شود.

در مقالۀ  «بررسی پدیده‌های عدم امنیت و امنیت نشانه‌ای و عکس‌العمل در مقابل عدم امنیت نشانه‌ای در فیلم "اخراجی‌ها"» ضمن بررسی هنجارهای عینی و ارزشی و پدیده‌های عدم امنیت و امنیت نشانه‌ای، به مطالعه دربارۀ واکنش‌های ممکن در مقابل این دو پدیده در فیلم سینمایی اخراجی‌ها می‌پردازد.

در مقالۀ «نقد ترجمه با ابزار نشانه‌شناسی فرهنگی، مطالعۀ موردی: آلبوم هدیۀ عشق» نشانه‌شناسی فرهنگی به عنوان ابزاری کارآمد برای بررسی و نقد کارکردهای ترجمه در فرهنگ مقصد معرفی می‌شود. مطالعۀ موردی این مقاله آلبوم هدیۀ عشق اثر دیباک چوپرا و آدام پلک است؛ ترانه‌هایی ترجمه شده منتسب به اشعار مولانا که توسط چهره‌های شاخص و محبوب سینمای آمریکا به همراه موسیقی منسوب به «نیو ایج» اجرا می‌شود.

در مقالۀ « تحلیل نشانه‌شناختی آیین تعزیه به مثابۀ نظامی از نشانه‌های چندفرهنگی» آیین تعزیه با رویکرد ارتباطات بینافرهنگی از منظر نشانه‌شناسی مطالعه شده است؛ به بیان دیگر این ارتباط بینافرهنگی و کارکردهای طرد و جذب و مفهوم از آن خودکردن و تولد متون فرهنگی، آنچه فرهنگ گیرنده آن را بخشی از فرهنگ خود تلقی می‌کند، در دو سطح هم‌زمانی و درزمانی بررسی شده است.

در مقالۀ «کالا ـ نشانه، پیشینه و مفاهیم ارزش نشانه‌ای کالا با مطالعۀ ارزش نشانه‌ای آن در صنایع دستی ایران»، پرسشی مطرح شده که معانی و ارزش‌های کالا چه هستند و چگونه کالا ـ نشانه در گفتمان‌های فرهنگی به ایفای نقش می‌پردازد. این پژوهش برای دستیابی به پاسخ ابتدا به بررسی پیشینۀ این بحث می‌پردازد و سپس بر اساس دیدگاه بارت معانی کالا و بر اساس دیدگاه بودریار، تحولات ارزشی کالا در دنیای معاصر را بررسی و بر اساس این نتایج به مطالعۀ موردی محصولات صنایع دستی ایران می‌پردازد.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

مقدمه؛ نشانه‌شناسی و فرهنگ: بهمن نامور مطلق؛ بیناژانریت: سپهر نشانۀ تغییردهندۀ مرزهای فرهنگ: حمیدرضا شعیری و محمد هاتفی؛ تورینوی بهاری ـ تأملاتی در باب نشانه ـ معناشناسی فرهنگی تصاویر: ماسیمو لئونه با ترجمۀ حسن زختاره؛ معناسازی با چینش آشوب در نظم در رویکرد نشانه‌شناسی فرهنگی: احمد پاکتچی؛ تجربۀ مهاجرت و پارادوکس همانندی و تفاوت: امیرعلی نجومیان؛ مسجد ـ شهر (ایدئال شهر) تعامل خردنظام (مسجد) با کلان‌نظام (شهر): علی عباسی؛ بررسی پدیده‌های عدم امنیت و امنیت نشانه‌ای و عکس‌العمل در مقابل عدم امنیت نشانه‌ای در فیلم «اخراجی‌ها»: بابک معین؛ نقد ترجمه با ابزار نشانه‌شناسی فرهنگی، مطالعۀ موردی: آلبوم هدیۀ عشق: مهدی مشایخی؛ تحلیل نشانه‌شناختی آیین تعزیه به مثابۀ نظامی از نشانه‌های چندفرهنگی: صادق رشیدی؛ کالا ـ نشانه، پیشینه و مفاهیم ارزش نشانه‌ای کالا با مطالعۀ ارزش نشانه‌ای آن در صنایع دستی ایران: بابک امرایی.