معرفی کتاب

با شعر حافظ روح خود را در دنیایی دوست‌داشتنی پرواز می‌دهیم و درمی‌یابیم که با انسانی سروکار داریم که با همگان متفاوت است و با همگان دمخور و سازگار. جادوی کلمات، موسیقی ملایم، اندیشه‌های بلند انسانی و عرفانی، عشق و رندی و درج و تغییر مضمون‌های دیگر شاعران در مجموعۀ شعری به نسبت کوچک از ویژگی‌های اوست. اگر حافظ در شعر فارسی ظهور نمی‌کرد، باز هم شعر فارسی چیزی کم داشت. این سخن گزاف و بیهوده و از سر دوست‌داری حافظ نیست، بلکه اگر با نظری علمی به تحولات شعر فارسی نگاه کنیم، خواهیم دید که بعد از سعدی، ظهور کسی چون حافظ بیشتر شبیه معجزه است. حافظ در محیطی خاص به وجود آمد که دیگر آن محیط و آن شرایط برای کسی ایجاد نشد. افزون بر این حافظ از شرایط محیط خود درک درستی داشته و با به‌کارگیری نبوغ خود، به آنجا دست یافت که یافت.

در این کتاب به مهم‌ترین نکات دربارۀ حافظ پرداخته شده است. در بخش اول نگاهی گذرا به زندگی حافظ انداخته شده است. حافظ در اواخر قرن هشتم از دنیا رفته و آرامگاهی از وی در شیراز هست و در طی تاریخ دگرگونی‌هایی یافته که موضوع سخن در بخش دوم کتاب است. در بخش سوم زمانه و محیط زندگانی او بررسی شده است. از حافظ دیوان شعری باقی مانده که مهم‌ترین و ارزشمندترین سند دربارۀ اوست و موضوع سخن در بخش چهارم این کتاب است. حافظ همان‌گونه که از نامش هویداست، حافظ قرآن است؛ البته دلایل دیگری هم وجود دارد که به راحتی این نکته را به اثبات می‌رساند و آن چگونگی تأثیرپذیری وی از قرآن در خلق و آفرینش هنری است. حافظ با موسیقی آشنایی داشته و از این عامل مهم در شعرش بهره برده است، از آلات موسیقی نام می‌برد و به خوش‌آوازی خود اشاره‌هایی دارد. در تاریخ دیرینه‌سال شعر فارسی، کسی چون حافظ را سراغ نداریم که به این اندازه از شعر پیشینیان و معاصران خود بهره باشد و ترکیب‌ها و مضمون‌های آنها را در شکل و شمایلی لطیف و ظریف بنمایاند و در بخش هفتم به این موضوع پرداخته شده است. شعر حافظ ویژگی‌هایی دارد که برخی از مهم‌ترین آنها در بخش هشتم بررسی شده است. در طول سال‌های متمادی شعر حافظ مورد توجه عارفان، فیلسوفان و به ویژه محققان در دورۀ معاصر بوده است. هر کدام از اینان از منظری خاص به شعر حافظ نگریسته‌اند و در این‌باره کتاب یا مقاله‌ای تألیف کرده‌اند که در بخش نهم مهم‌ترین آنها به طور خلاصه معرفی شده است.

تمام شعرهایی که از حافظ در این کتاب نقل شده، از چاپ علامه قزوینی و دکتر قاسم غنی است. فقط شعری از حافظ (مژده ای دل مسیحا نفسی می‌آید ....) که در چاپ قزوینی و غنی وجود ندارد و به نقل از چاپ خانلری آورده شده است.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

پیش‌گفتار، زندگی‌نامه، دیوان حافظ، ویژگی‌های شعر حافظ، در راه شناخت حافظ، تصاویر، منابع و مآخذ.