معرفی کتاب

سیمای فرهنگی ـ سیاسی محمود طرزی هنوز آنچنان که باید شناخته و شناسانده نشده است. خامه‌ها بیشتر آیینه‌دار یکدیگرند و کاوش و دریافت تازه‌ای که دانسته‌های نسل امروز را دربارۀ آن رادمرد آزادیخواه فزونی بخشد، اندک و خال‌خال است.

سراج‌الأخبار افغانی بر بیدارسازی روحیۀ ضد استعماری در منطقه تأثیر زیادی داشت و قطع انتشار آن هم ـ چنانکه بعضی پنداشته‌اند ـ وابسته به پذیرش آزادی افغانستان توسط انگلیسی‌ها نبود، چه «اخبار» پیش از آن از نشر بازماند و اگر فشار مالی و زندانی‌شدن داوی و لودین (دو همکار نستوه طرزی) نبود، نشر نامه ادامه می‌یافت.

طرزی در سال 1903 میلادی به وطن بازگشت. او در سال 1911 مهم‌ترین برنامه‌اش را برای تغییر و تحول افغانستان با نشر سراج‌الأخبار آغازید و آثار مهمی را در این نشریه به چاپ رساند؛ آثاری که در زمانش انقلابی بود و نه تنها کشورهای مستعمره یا نیمه‌مستعمره را به شور می‌آورد، بلکه سبب ناراحتی شکنجه‌دهنده‌ای در میان استعماریون می‌شد و آنها را متقاعد می‌کرد که دیگر زمان مستعمره‌ساختن با فریب و نیرنگ گذشته است و ملت‌ها در حال آگاه‌شده از اوضاع جهانی هستند؛ اما طرزی مشکل افغانستان را تنها در استعمار انگلیس نمی‌دید. در عین حال متوجه بود که کشورش تا چه حد از دیگر کشورهای جهان عقب مانده است. او تجرید و دور نگه‌داشتن افغانستان را از دیگر کشورهای جهان سبب عقب‌مانی کشور می‌دانست و هر برعکس دیگر افغان‌ها که به گذشته‌های تاریخی افتخار می‌کردند، به زمان حال کشورش متوجه بود و می‌دانست که سفرۀ مردمان تهیدست را نمی‌شود با افتخارات تاریخی پر کرد و کودکان را از گرسنگی رهانید.

اگر فهرست مندرجات سراج‌الأخبار با دیگر نشریات بعد از سقوط امان‌الله خان مقایسه شود، دیده می‌شود که کمتر نشریه‌ای توانسته نمایانگر تنوع مطلب باشد. سراج‌الأخبار با داشتن فهرست قراردادی که دربردارندۀ نه تا 21 مطلب مختلف می‌شود، به موضوعات گوناگونی می‌پردازد که هیچگاه یک شماره با شمارۀ دیگر از نقطه‌نظر محتوا مشابه نیست و به طور جدی از تکرار مطلب پرهیز شده است.

سراج‌الأخبار وظیفۀ خود دانسته است تا مردم افغانستان را که سده‌ها از جریان‌های خارج از کشور غافل بودند را آگاه سازد و حتی اوضاع اقتصادی جهان را بررسی و آن را با وضع اقتصادی افغانستان مقایسه کند. اخبار داخل کشور بیشتر به دربار و به ویژه «اعلی حضرت همایونی»، افسران ارتش، مراسم مهم، افتتاح جاده‌ها، حفر انهار، ساختن بندها، تأسیس دستگاه‌های برق و موضوعاتی از این دست اختصاص یافته است.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

پیش‌گفتار؛ مقدمۀ مؤلف؛ سال‌شمار زندگی طرزی؛ آثار طرزی؛ ساختار بیرونی سراج‌الأخبار؛ واکنش در برابر سراج‌الأخبار؛ نمایشنامۀ اشرافیان؛ نخبگان طرزی؛ پان اسلامی، پان آسیایی یا نشتالیزم؛ افغانستان و کشورهای همسایه؛

تأثیر مشروطیت بر شعر ما؛ معارف؛ حضور زن در زمان طرزی و فهرست‌ها.