معرفی کتاب

عصر صفوی از پرشکوه‌ترین دوره‌های فرهنگی ایران است و زبان فارسی و فرهنگ ایران در این دوره از جایگاهی ویژه برخوردار است. در هیچ دوره‌ای به اندازۀ این دوره شاعران بزرگ فارسی‌زبان به خارج از مرز و بوم ایران نرفتند و موجبات رواج فرهنگ ایرانی را فراهم نساختند. شعر فارسی در شبه قارۀ قدیم تا حدی اشاعه یافت که منشأ پیدایی سبک هندی یا به اصطلاح نگارنده سبک هندوایرانی شد که سبکی بین‌المللی است و بی‌ارتباط با سبک باروک و متافیزیکی اروپایی نیست.

فلسفۀ جهان‌شمول صدرالدین شیرازی ربطی به سیاست فلان و بهمان نداشت؛ جهان‌بینی صدرایی از نوع صدورری است و نه از نوع حلولی و تناسخی، یعنی مانند ارتباط نور با خورشید است؛ همان تعبیر شگفت‌آوری که در آیاتی از سورۀ شریف نور می‌خوانیم. ظهور شخصیت‌های بزرگ دیگری همچون فیاض لاهیجی، فیض کاشانی، میرفندرسکی، میرداماد و حزین لاهیجی که هم تاریخ‌نگار بود و هم سفرنامه‌نویس و هم فیلسوف و فقیه و شاعری توانا و هم بزرگ‌ترین تذکره‌نویس این دوره، نشان می‌دهد که اگر سیاست‌مداران ایران و هند آیین الهی اکبرشاه تیموری و فلسفۀ وحدت موجود صدرالدین شیرازی را تلفیق می‌کردند، اسلامی با صلح و ثبات جهانی اشاعه می‌یافت؛ اما افسوس که تفکیک‌گران از وسعت نظر پیشوایان بزرگ دینی محروم ماندند و موجب توقف پیشرفت مذهب شدند. توسع ۀفرهنگی این دوران اقیانوس بزگی بود که در هر زمینه می‌توانست تلفیق‌ها و پیوندهای مناسب پدید آورد. شعر و داستان و موسیقی عرفانی و الهی از نوعی که فیض کاشانی مطرح کرد، افزون بر به‌کارگیری دیگر هنرها با تئوری‌های علمی و فلسفی می‌توانست عارف و هنرمند و شاعر و فیلسوف و فقیه و حکیم را با یکدیگر پیوند دهد؛ آنچنان که گروهی از علما و بزرگان به این پیوندها دست یافته‌اند. ‌کتاب حاضر تا حدودی امتیازات و برجستگی‌های این دوره را نشان می‌دهد.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

فصل اول: دومان صفوی: اوضاع اجتماعی ایران در دورۀ صفوی؛ فصل دوم: عرفان اسلامی در دورۀ صفوی: مخالفان تصوف، مخالفت پادشاهان صفوی با تصوف، عرفان منهای تصوف رسمی، پیشینۀ صوفیان صفوی، فرقه‌های صوفیانه در دوران صفوی؛ فصل سوم: شعر و شاعران در دوران صفوی: شعر و شاعران در دوران صفوی، شیوۀ سخنوری، انواع شعر: حماسه‌های تاریخی، حماسه‌های دینی، منظومه‌های داستانی، قصیده‌سرایی، اثرهای حکمی و عرفانی؛ فصل چهارم: غزل و غزل‌سرایان در دورۀ صفوی: بابافغانی، هلالی، وحشی بافقی، عرفی شیرازی، فیضی دکنی، نظیری نیشابوری، علی‌نقی کمره‌ای، طالب آملی، حکیم شفایی، کلیم کاشانی، غنی کشمیری، صائب، واعظ قزوینی، سعید قصاب کاشانی، جویای تبریزی، بیدل دهلوی، حزین لاهیجی؛ فصل پنجم: عرفان در آثار حکیمان عصر صفوی: قاضی نورالله شوشتری، شیخ بهایی، میرمحمدباقر داماد، میرفندرسکی، صدرالدین شیرازی، فیاض لاهیجی، فیض کاشانی.