معرفی کتاب

در این کتاب سیر زمانی و خطی اشعار نصرت رحمانی بررسی شده است؛ تقریباً همۀ ویژگی‌های کمی و کیفی اشعار شاعر و تمامی جوانب و عملکردهای شاعرانۀ او بررسی شده است؛ نحوۀ سرایش اشعار، زبان شعری، درون‌مایه‌ها، تأثیرگذاری و تأثیرگذاری‌ها، بافت و ساخت و شکل و در مجموع نواقص و حرکت تکاملی کارهای شاعر مورد توجه قرار داده شده است. اشعار این شاعر تا آنجا که امکان داشته است، از لحاظ تاریخی از اولین کتاب (کوچ) تا آخرین (بیوۀ سیاه) به عنوان نمونه در کتاب ارائه شده است.

این کتاب دربردارندۀ دو قسمت است:

قسمت اول: ورودیه (دربرگیرندۀ تمامی جوانب کاری شاعر)؛ قسمت دوم: متن (دربرگیرندۀ بهترین شعرهای شاعر).

نصرت رحمانی در دفتر شعرهای کوچ، کویر و ترمه شاعر غزل و چهارپاره و شعر نیمایی است. او وزن عروضی فارسی را رعایت می‌کند. آنچه در درون‌مایه‌های این کتاب‌ها به چشم می‌خورد، گریز از رمانتیسم آسمانی و بی‌انتهایی ادبیات کلاسیک به رئالیسم «واقع‌گرایی» و هبوط به لجن‌زارهای پلشت زندگی مردم کوچه و بازار است. بیان دردهایی که به درد و رنج مردم و حقایق تلخ و دردآور اجتماع آغشته شده است.

بخشی از این شعرها چهرۀ شاعری را عکاسی و نقاشی می‌کند که بسیار روشن با واژگانی خشن و پرخاشجو و تحکم‌آمیز بازگو می‌شود. مناظر رنگارنگی که شاعر با مهارت و استادی و قلم‌موی شعر ترسیم کرده است، برای نخستین بار در شعر فارسی نمود یافته است. شعر هایی چون «مادر، تریاک، منادی، شهر خاموش، سقاخانه و معشوق» نوعی قیام علیه موتیف‌ها یا «بن‌مایه‌ها» ی شعر کلاسیک و نظان کهنه‌ای است که عادت کرده بود همه چیز را مقدس و زیبا جلوه‌گر کند. شعر رحمانی دارای دارای زبان ویژه‌ای است و سرشار از واژه‌ها و ترکیباتی است که مخصوص ادبیات شهری و کوچه و خیابان است. آن آینه‌ای که رحمانی در آن می‌نگرد، طیف وسیعی را از مردم در شعر خود جای می‌دهد و لبریز از احساسات و عواطف شاعر مردمی است که با آنان زیسته و گریسته است.

رحمانی در کتاب‌های میعاد در لجن، حریق باد، پیاله دور دگر زد و بیوۀ سیاه وارد چشم‌اندازها و دنیای گسترده‌تری می‌شود. با ورود به میدان جدید، نگاه شاعر عمیق‌تر و جهانی‌تر شده و خزاین واژگانی او وسیع می‌شود. اولین شعر در خشان شاعر «شب‌تاب» نام دارد که آن را در سال 1327 سروده و تا سال 1336 که برای دفتر شعر میعاد در لجن استارت زده است، رحمانی حدود یک دهه بر امواج عواطف سطحی چرخ می‌خورد.

شعر رحمانی بیشتر تأثیرگذار است که در حوزۀ درون‌مایه‌ها بروز می‌یابد. هرچند خود را فرزند جنگل آهن می‌داند؛ اما سایۀ اندیشگانی خیام در بسیاری از اشعار دست از سر شاعر برنداشته است. وی زبان فرانسوی نمی‌دانست؛ اما اشعارش به گونه‌ای خودجوش با شعر بودلر همخون است که سادگی مثل جریانی سیال از صافی ذهن او می‌گذرد.

فهرست مطالب این کتاب بدین‌ترتیب است:

پیش‌گفتار، جوانب کار شاعر، فکر و محتوا و ترکیب تصویرهای شعری، نصرت رحمانی و تأثیرپذیری و تأثیرگذاری در شعر، مختصات و ویژگی‌های اشعار.

کوچ و کویر: منادی، سقاخانه، کویر، خواستگاری، تریاک، شب‌تاب، شاعر، افسون، نامه، لوطی، سنگفراش، جهاز.

ترمه: ترمه، زندگی، بغض، نفرین شده، وداع، ترانۀ پاییز، پاندورا، فال، دروازه، قناری.

میعاد در لجن: تبعید در چنبر زنجیر(1)، تبعید در چنبر زنجیر(7)، پرسه‌های شبانگاهی، عصر جمعۀ پاییز، میعاد در لجن، شب‌درد، طرح، شکوه ستوه، ای بی تو من، شام.

حریق باد: تاول (1)، تاول (3)، در عطر عشق، سماع خیزاب‌ها، لوحه، بلورها، نرون کجاست، منم، چاقو، داس کُند، سلام بر غم، زن در کنار زن.

پیاله دور دگر زد: انهدام، پیاله دور دگر زد، حوصلۀ راه، شیرین، من آبروی عشقم، پرواز، در سوگ، هی‌های، ترانزیستوری، تلخ، فلفل، آینه.

بیوۀ سیاه: تبر، یلدای درد، آسمان پیر، نام، در مشرق پیاله، احساس، خنجر، گمشده، یا صفر یا هزار، من شعرکشی می‌کشم، اسفندیار، راه، آشیانه، غزلی در شب، ارتباط، خواب گل سرخ، از بامیان تا بلخ، رنگین کمان برای دلم رقص می‌کند، بیوۀ سیاه.