معرفی کتاب

شاعران قهستان دربردارندۀ دو بخش است که در بخش اول آن به بررسی اوضاع تاريخی و جغرافيایی خطۀ قهستان از گذشته‌های دور تا به امروز پرداخته شده و پيشينه تاريخی بيرجند در حد مختصر بررسی شده است و بخش دوم کتاب دربردارندۀ شرح حال و نمونه‌ای از سروده‌های هر يک از شاعران مورد نظر است که به ترتيب حروف الفبای فارسی نگارش و تدوين شده است.

پیوند شعر با انسان و با زندگی اجتماعی او پیوندی قدیم، بلکه از کهن‌ترین پیوندهاست؛ زیرا شعر در یک تعریف منطقی تنها کلام مخیل است و محدودیت وزن و قافیه ندارد؛ بنابراین اولین سروده‌ها و حدیث نفس‌ها را که جنبۀ عاطفی آن قوی‌تر است، باید اولین شعر بشر دانست و پیداست که این واگویه‌ها به کهن‌ترین زمان‌ها می‌رسد. آن وقتی که بشر چشم به روی جهان گشوده و در کرانه‌های افق، آسمان و زمین را به هم رسیده دیده است، از هیبت برق و باد و طوفان به غاری پناه برده و بازتاب ترس خویش را به گونه‌ای در ذهن تصور کرده و بازگو نموده است نیز در همین شمار است.

باید گفت امروز نه شعر بلکه فرهنگ در معرض هجومی مایه‌ور از اقتصاد و جاذبه‌های فریبندۀ احساسی است و این هجوم را آوازۀ فرهنگ جهانی و تصورات بیهودۀ برخی ناآگاهان، مایه‌ورتر و نیرومندتر دارد. همراه با این تخریب، ساخت تازه‌ای به ضرورت جانشین خواهد شد که با زندگی اجتماعی، محیط فکری و باورهای مردم مناسبت نخواهد داشت و همه را به خودبیگانگی خواهد کشانید. حاصل این حالت‌ها تبدیل انسان متفکر و فعال به فردی تماشاگر طبیعت است که هر چه از او بخواهند، با بی‌تفاوتی انجام می‌دهد و هر چه بخواهد، با هر قیمتی که باشد و با هر خفت و خواری که تصور شود، بدان می‌رسد. در این میان شعر از جمله عناصر مشترک فرهنگی است که به دلیل برجستگی‌های موضوعی یا ساختار تبعی ظرفیت دارد که بر ذهن افراد تأثیرگذار باشد. بر پایۀ اسناد بازمانده مشخص می‌شود که پیوند اقوام مختلف ایرانشهر هم پیوند فرهنگی بوده و همین پیوند سبب شده است تا هم زبان و فرهنگ حفظ شود و هم ملیت‌های ایرانی با تغییر سیاست‌های رسمی و شکست‌های نظامی از هم گسسته نشوند. مهم‌ترین وظیفۀ ادبیات و عمده‌ترین خویش‌کاری عناصر فرهنگی هم انتقال همین خاطره‌های ازلی و همین عواطف بشری به انسان‌های فرهنگی است، انسان‌هایی که نباید تنها به برآوردن نیازهای اولیه بیندیشند، بلکه باید عمق و زیبایی زندگی و حفظ شخصیت انسانی را پیش نظر داشته باشند و در راه رسیدن به آن زندگی آرمانی تلاش کنند.

این اندیشه‌ای تازه و وظیفه‌ای مربوط به زمان ما نیست، بلکه از کهن‌ترین دوران‌ها مورد نظر بوده است؛ چنانکه «سوفوکل» در چند قرن قبل از میلاد وقتی دربارۀ آثار خود و «اوری پید» بحث می‌کند، می‌گوید: «تفاوت من به اوری پید آن است که او بشر را به همان شکل که هست تشریح می‌کند در حالی که من بشر را به کیفیتی که باید باشد وصف می‌کنم». یعنی او گزارشگر واقعیت موجود است و من نظریه‌پرداز یک حقیقت آرمانی. در ادبیات ما هم اگر خیام آرزو دارد که از نوفلکی بسازد تا آزادگان به کام رسند و اگر حافظ می‌خواهد شیرگیرانه، بر فلک رود و دام این گرگ پیر را بر هم زند، بر پایۀ همین وظیفه و نتیجۀ عواطف سرشار جمعی و احساس رقیق بشری آنهاست. اندیشۀ آزادشان از عناصر مشترک و خاطره‌های جمعی فرهنگ ملی مایه می‌گیرد و کلمات و اصطلاحات را ظرفیت‌های تازه‌ای می‌بخشند تا بتواند بیانگر اسرار تازه‌ای از حیات اجتماعی باشد. منشوری چندجهتی که پرتوهای آن فراگیرتر و گسترده‌تر از انتقال نیازهای روزمره و ارتباط عادی زندگی است، به گونه‌ای که خواننده و شنونده را به اندیشه وامی‌دارد و ذهن او را بر سر چندراه‌ها به مقایسه و گزینش خوگر می‌شود تا قدرت استنباط او را بیشتر و حوزه‌های تصورش را گسترده‌تر گرداند.

در هجوم همه‌جانبه فرهنگ تجاری غرب هم عمده‌ترین خویش‌کاری پژوهشگران انتقال همین خاطره‌ها به انسان‌های فرهنگی از طریق گردآوری، بررسی و تحلیل این گرانقدرترین نشانه‌های زندگی است، نشانه‌هایی که می‌تواند هم روند پیشرفت و تکامل فرهنگ را سرعت بخشد و هم ما را با گذشته و گذشتگان خویش آشنا نماید و در عین حال جریان مداوم این رودخانه خروشان را سرعت بخشد.