معرفی کتاب

شهرت و ابهام دو روی سکه شناخت شیخ جام است؛ شهرتی که به مدد مقامات‌های متعدد و انبوه داستان‌ها و حکایت‌های مریدان مقامات‌نویس به اوج و مرز افسانه رسیده است و ابهامی که حقیقت آثار و نوشته‌های وی را درنوردیده و منظومه فکری و عرفانی وی را همچنان مستور و ناشناخته باقی گذاشته است.

هدف این رساله آن است که خوانندۀ آثار و خواهندۀ اندیشه‌های شیخ جام از انبوه افسانه‌ها و حکایت‌های برآمده از باورهای سطحی و گاهی ناروا فاصله بگیرد و به حقیقت زندگی و منزلت معنوی شیخ آشناتر و نزدیک‌تر شود.

طرح و بهانۀ نگارش این رساله نیز در پی تعریض یکی از بزرگان و حاکمان عصر شیخ واقع می‌گردد؛ گویا حاکم «شادیاخ نیشابور» از ان همه کرامات زرمحور و داستان‌های شگفت قلب جنس که دربارۀ شیخ نقل می‌شده، به انکار بر فرزند شیخ خرده می‌گیرد و این فرزند دانشی شیخ از غربت و ناشناختگی کرامات حقیقی و مهجوری حقیقت کرامات شیخ برمی‌آشوبد و منطقاً به تبیین منزلت حقیقی و معنوی شیخ می‌پردازد.

این رسالۀ کوتاه در نظام خانقاهی و تذکره‌نویسی اصحاب عرفان و تصوف آنچنان جایگاه و ارزشی یافت که به عنوان سندی مهم، مستدل و موجز در شرح احوال شیخ احمد جام (ژنده‌پیل) مورد نظر و توجه قرار گرفت.

مسلماً بعضی عبارات و اشارات این رساله برای اهل تحقیق و آشنایان حوزۀ «شیخ جام‌پژوهی» آشنا و گویاست؛ ولی ناگفته پیداست که برای بسیاری از نوجویان دقیق‌النظر و علاقمند ممکن است مبهم و نارسا باشد؛ به همین منظور در متن رساله در برابر بعضی از نکته‌ها و نام‌ها شماره‌هایی آمده است که توضیحات آن در پایان رساله آمده است.

در هنگام تصحیح این متن، نسخه‌ای از «مقامات منظوم شیخ جام» شناخته شد و در دسترس قرار گرفت. این نسخه که در محرم سال 994 هجری به دست کاتبی به نام ابراهیم جامی کتابت شده، احتمالاً نسخه‌ای یگانه و منحصر است که دربردارندۀ بیشترینۀ حکایات و داستان‌های «مقامات ژنده‌پیل» است و ناظمی خوش ذوق و البته ناشناس همان حکایات و روایات مقامات را به نظم درآورده است. هرچند این نسخۀ یگانه و مغتنم از گزند گذر ایام مصون نبوده؛ ولی خوشبختانه روایت منظوم این رساله نیز در شمار حکایات و روایات منظوم باقی مانده است. به یُمن شناسایی و رونمایی این اثر نویافته و آشنایی با این میراث مکتوب خاندانی شیخ جام، این روایت منظوم نیز به متن اصلی ضمیمه شده که در بخش پیوست می‌تواند مورد توجه خوانندگان و علاقمندان باشد.

فهرست مطالب این کتاب بدین‌قرار است:

مقدمه: رساله و رساله‌نویسی، دربارۀ مؤلف رساله، دربارۀ نام رساله و ضرورت تصنیف، معرفی نسخه‌ها و روش تصحیح و توضیح این رساله.

متن رساله؛ متن پیوست: روایت منظوم؛ توضیحات و فهرست‌ها.