معرفی کتاب

جلال طبیب را ذبیح‌الله صفا «از پزشکان و شاعران معروف دربار شاه شجاع مظفری» دانسته و چند غزل که تعداد آنها از انگشتان دو دست تجاوز نمی‌کند، از وی نقل کرده است.

در فاصله نسبتاً کوتاه میان سعدی و حافظ چند شاعر برجسته در شیراز و شهرهای دیگر ایران زندگی می‌کردند که بعضاً معاصر حافظ بوده‌اند و شاید هم حافظ از اشعار ایشان کم و بیش متأثر بوده است؛ ولیکن بسیاری از ایشان هنوز درست معرفی نشده‌اند و اگر هم دیوانی یا مجموعه اشعاری داشته‌اند، هنوز به چاپ نرسیده است. شاعرانی چون سلمان ساوجی و خواجوی کرمانی و ناصر بخارایی و جلال عضد از جمله معروف‌ترین شاعران این دوره‌اند که اشعارشان را می‌شناسیم و به صورت چاپ شده در اختیار داریم؛ ولی شاعران دیگری هستند همچون جلال طبیب شیرازی و جلال‌الدین فریدون عکاشه و مظفر خوافی و ... که اشعارشان و حتی بعضاً خودشان را هم درست نمی‌شناسیم. جلال طبیب را ذبیح‌الله صفا «از پزشکان و شاعران معروف دربار شاه شجاع مظفری» دانسته و چند غزل که تعداد آنها از انگشتان دو دست تجاوز نمی‌کند، از وی نقل کرده است. پیش از مرحوم صفا، گلچین معالی نیز در طی مقاله‌ای کوتاه این شاعر شیرازی را معرفی کرده بود و پاره‌ای از اشعار او را نقل کرده بود؛ اما مهم‌ترین کاری که دربارۀ جلال طبیب انجام گرفت، تصحیح مثنوی عشقی گل و نوروز او به همت علی محدث ارموی بود که در سال ۱۳۸۰ در سوئد به چاپ رسید. اشعار طبیب نه فقط تعدادی در ضمن جنگ‌های خطی و تذکره‌ها نقل شده، بلکه نسخه خطی نسبتاً کاملی از دیوان او نیز به جا مانده است که متأسفانه اصل آن در خارج از ایران بوده و به چاپ نرسیده است. با استفاده از همین دیوان خطی و جنگ‌ها و مجموعه‌های خطی و مقالات چاپی است که در کتاب حاضر سعی شده اشعار این شاعر کمتر شناخته‌شدۀ شیرازی تصحیح و در ضمن هنر شاعری او نیز تا حدودی بررسی شود. همچنین یک اثر منشور در باب فن شاعری از این شاعر به جا مانده که آن نیز در این کتاب تصحیح و چاپ شده است.

شعر جلال طبیب در عین روانی، پخته و به اسلوب است و معمولاً زیبا و دلنشین. او با آنکه در ردیف شعرای طراز اول قرار نمی‌گیرد، شاعری تواناست که قریحه‌ای خوش داشته و این معنی هم از دیوانش مستفاد است و هم از بیت‌های نیکویی که در عروضش آورده است. بیشتر غزل‌هایش لطیف و زیباست و بعضی هم چندان گیرایی ندارد. رباعیاتش بسیار قوی است و برخی شهرتی دارد؛ از جمله این رباعی زیبا که میرعماد آن را خوشنویسی کرده است:

چون از بزم آن یار پسندیده رفت                     خونِ دلم از چشمِ بلادیده رفت

دیدیم به چشم آنچه به گوش شنیدیم                کز دل برود هر آنچه از دیده برفت

در شعرش بیشتر از سعدی تأثیر پذیرفته است و گاه به استقبال شعری از او رفته و حتی مصراعی را تضمین کرده است. معنی و مضمون بعضی از ابیاتش با ابیاتی از حافظ مشابهت دارد؛ اما با توجه به تقدم جلال بر حافظ و سابقۀ دور و دراز حافظ در اقتباس از بدایع و روایع اشعار دیگران، جلال محتملاً مؤثر بوده است و نه متأثر.

احاطۀ او بر فن قافیه سبب شده که در سروده‌هایش قافیه‌های زیبایی به کار گیرد و از آنها به بهترین نحو استفاده کند. قوافی مرکب، قوافی معمول، قوافی مزدوج و قوافی مردّف بدیع به کار می‌برد و به اقسام گوناگون با این عنصر بازی می‌کند.

به تازی‌گویی سری داشته و شعر عربی هم می‌سروده است. ملمّع عربی و فارسی می‌گفته و در چند شعر فارسی ابیات و مصاریع تازی آمیخته است. معمایی بوده و چند معما در ضمن دیوانش آمده است.

این کتاب در پنج بخش: قصاید، غزلیات، غزل‌های ناتمام و کوتاه و قطعه‌ها، رباعیات و مفردات سامان یافته است و در پیوست نیز کتاب جواهرالبحور وی آمده است.