معرفی کتاب

این کتاب دربرگیرندۀ بیست مقاله و دو گفتگو است در زمینۀ شعر و نقد ادبی. مطالب از کلی به جزئی و از قدیم به جدید مرتب شده است. مطالب کلی مقاله‌هایی است در شعر و نقد با رویکردی فلسفی و نیز مقاله‌هایی در حافظ‌پژوهی، غزل و غزل‌سرایی، رباعی و رباعی‌سرایان و آثار بزرگ ادبی گذشته. مقاله‌های دیگر به شعر و شاعران جدید ایران اختصاص دارد.

معرفی کوتاه از مقالات این مجموعه:

1. «سهم فلسفۀ معاصر در نقد ادبی»، شاید در هیچ زمانی به اندازۀ دهه‌های اخیر فلسفه و شعر و نقد ادبی تا این حد هم نپرداخته باشند. این گفتۀ معروف که «در فلسفه همان اندازۀ شعر است که در شعر فلسفه» اشاره‌ای است به این موضوع. این مقاله ترسیم نقشه‌ای است از این جغرافیا.

2. «استعاره: نظریۀ علّی دیویدسون»، آیا استعاره نقش تزئینی دارد؟ آیا تشبیه کوتاه شده است؟ آیا معنایی جز معنای ظاهری دارد؟ نظریۀ علّی دیویدسون نگاهی است تازه و بحث‌انگیز به استعاره. مقاله شرح و توضیح این نظریه است.

3. «نقد ادبی در ارتباط با نظریۀ وحدت بی‌قانون دیویدسون»، آیا نقد ادبی اصول کلی و عام دارد؟ نظریۀ وحدت بی‌قانون دیویدسون که شهرت تازه‌ای برای او به بارآورد دربارۀ ارتباط رویدادهای ذهنی و فیزیکی است. در این مقاله از ترکیب نظریه با نظریۀ دوم، شاید برای نخستین بار پاسخی به پرسش فوق داده شده است.

4. «جادوی شعر گذشتگان» چگونه است که آثار ادبی بزرگ کلاسیک، با وجود تغییر معیارهای ادبی و ذوقی امروز همچنان بزرگ و لذت‌بخشند؟ این مقاله کوششی است در یافتن راز ماندگاری این آثار.

5. «عقاب مغرور و هیولای بیت‌اللحم»، این مقاله در واقع تکمله‌ای است بر مقالۀ قبل، حادثۀ 11 سپتامبر مناسبتی شد برای انطباق شعری از ناصرخسرو و شعری از بیتس شاعر ایرلندی، بر این حادثه و اینکه چگونه بصیرت شاعرانه می‌تواند زمان را درنوردد.

6. «کدام نسخه، کدام شعر، کدام شاعر؟»، آیا پیداشدن نسخه‌های قدیمی خطی تازه‌ای از دیوان حافظ، حتی نسخه‌ای به خط حافظ به بحث بی‌پایان نسخه‌پژوهی یا حافظ‌پژوهی بر اساس نسخه‌ها پایان می‌دهد؟ این مقاله به دنبال پاسخی است به این پرسش.

7. «آیا حافظ وجود داشته؟»، در سال 1387 نشر دیبایه نسخه‌ای خطی از دیوان حافظ دربردارندۀ بخشی از غزل‌های حافظ را منتشر کرد که گفته می‌شود در زمان حیات او نوشته شده است. این مقاله واکنشی بود به این نسخه و تأییدی بر آنچه در مقالۀ شمارۀ شش آمده بود.

8. «انتخاب یا ضرورت»، این مقاله بحثی است در غزل و غزل‌سرایی و جایگاه آن در شعر امروز ایران.

9. «توضیح واضحات»، این مقاله پاسخی است بر نقد حمیدرضا توکلی بر مقالۀ پیشین که در دو شمارۀ روزنامۀ شرق چاپ شد و نیز پاسخی به صاحب نظران دیگر که نکته‌های خود را شفاهی با نویسنده در میان نهادند.

10. «رباعی و رباعی‌سرایان»، این مقاله گزارشی است از تاریخ رباعی و سرایندگان شاخص آن از قدیم تا امروز.

ده اثر بعدی ملاحظاتی است در باب شعر و شاعران امروز. از این ده اثر «گویند که امید و چه نومید» و «در مصراعی کوتاه به بلندای ابدیت» دو گفتگو در باب مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو است. اولی پاسخ‌هایی است به پرسش‌های مهدی مظفری ساوجی برای مجموعه گفتگوهای زیر چاپی که دربارۀ اخوان ثالث فراهم آورده است و دومی پس از درگذشت احمد شاملو در مجلۀ کیان برگزار و در همان مجله چاپ شد. «شعر زیبای ویرانی» بحثی است در آثار محمود مشرف آزاد تهرانی و «حقوقی: یک عمر شاعری» بحثی در شعر محمد حقوقی. مقاله‌های دیگر این مجموعه نوشته‌های کوتاهی هستند هر یک در باب شعری یا شاعری.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

سهم فلسفۀ معاصر در نقد ادبی؛ استعاره: نظریۀ علّی دیویدسون؛ نقد ادبی در ارتباط با نظریۀ وحدت بی‌قانون دونالد دیویدسون؛ جادوی شعر گذشتگان؛ عقاب مغرور و هیولای بیت‌اللحم؛ کدام نسخه، کدام شعر، کدام شاعر؛ آیا حافظ وجود داشته؛ انتخاب یا ضرورت؛ توضیح واضحات؛ رباعی و رباعی‌سرایان؛ نیما و هدایت؛ فراز و فرود فروغ؛ گویند که امید و چه نومید؛ در مصراعی کوتاه به بلندای ابدیت؛ شعری رشک‌انگیر؛ از پشت شیشه‌ها به خیابان؛ تأملی در هملت شاملو؛ منوچهر آتشی، زورق شگرف؛ شعر زیبای ویرانی حقوقی؛ او سبز بود و گرم که افتاد؛ حقوقی: یک عمر شاعری؛ سیمین بهبهانی در شعر معاصر؛ مآخذ نخستین چاپ مقاله‌ها و نمایه.