معرفی کتاب

اشرفی سمرقندی سرایندۀ قرن ششم قمری است و اشعار او در بررسی فرهنگ و ادبیات فارسی پیش از مغول اهمیت دارد. تصحیح و تحقیق این دیوان با استفاده از دست‌نویس‌های موجود از اشعاراو، تذکره‌ها، سفینه‌های خطی و .... صورت گرفته است.

اشرفی سمرقندی از گویندگان گمنام اما توانای سدۀ ششم هجری است که دیوان اشعار او تاکنون به چاپ نرسیده و تنها منبع محققان دربارۀ ئی اطلاعات محدود و غالباً خالی از تحقیق تذکره‌نویسان بوده است. با کمال تعجب این گمنامی تا زمان حال نیز ادامه داشته و در هیچ یک از آثار معاصران به وی و اشعارش پرداخته نشده است.

در دیوان وی افزون بر فواید زبانی و ادبی، اطلاعات تاریخی مهمی دربارۀ حکمرانان محلی و پادشاهان سلسلۀ قراخانی که در سدۀ ششم قمری در ماوراءالنهر حکومت داشته‌اند و رجال ایشان وجود دارد که در منابع تاریخی به آنها کمتر پرداخته شده است؛ از این رو دیوان وی یکی از منابع مهم این دوره است.

بیشتر منابع به سیادت وی اشاره کرده‌اند؛ اما دربارۀ مذهب وی سخنی نگفته‌اند. در اشعار او نیز قرینه‌ای برای شناخت مذهب او دیده نمی‌شود. دربارۀ شخصیت فردی و خلق و خوی اشرفی نمی‌توان با قطعیت سخن گفت. آنچه از بررسی اشعار او به دست می‌آید، تصویری مبهم از مردی است که پایبند شریعت است و بر رعایت اصول آن تأکید دارد؛ اما از جایگاه والای عقل نیز غافل نیست و از تعصبات مذهبی تنگ‌نظرانه و بی‌پایه دوری می‌کند.

زبان اشرفی ساده و طبیعی و خالی از تعقید و تکلف است. وی به طور کلی پیرو سبک خراسانی است و اغلب مختصات این سبک در اشعار او نمود یافته است؛ اما نشانه‌هایی از ظهور سبک عراقی مانند افزایش تعداد غزل‌ها، افزایش لغات عربی، تلطیف زبان، عدم استفاده از اوزان ثقیل و ... نیز در سروده‌های او دیده می‌شود که سخن او را به شاعران سبک بینابین خراسانی و عراقی نزدیک می‌کند.

متن حاضر 1797 بیت از اشعار اشرفی را دربردارد که شامل 36 قصیده، 65 قطعه، یک ترجیع‌بند، یک ترکیب‌بند، 41 غزل، 80 رباعی و 54 بیت مفرد و پراکنده است.

فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:

پیش‌گفتار، مقدمۀ مصححان، شرح احوال، ممدوحان، آثار، سبک شعری، اشرفی و شاعران دیگر، معرفی نسخه‌ها، شیوۀ تصحیح و تصویر نسخه‌های خطی.

دیوان او نیز دربردارندۀ قصاید، قطعات، ترجیع‌بند، ترکیب‌بند، غزلیات، رباعیات، پراکنده‌ها و تعلیقات بر این موارد است. در پایان کتاب نیز نمایه‌ای جامع و فهرست منابع آمده است.