معرفی کتاب

سه مقاله‌ای که در این اثر آمده در سال 2004 در پاریس توسط نشر بایار برای نخستین بار منتشر شد. مقالۀ اول با «ترجمه به مثابۀ چالش و منشأ سعادت» متن سخنرانی ریکور است که در 15 آوریل در 1997 در مؤسسۀ تاریخی آلمانی در پاریس ایراد کرد. مقالۀ دوم «پارادایم (سیطره) ترجمه» سخنرانی وی است در افتتاحیۀ دانشکدۀ الهیات پروتستان در سال 1998 در پاریس است که نخستین بار در سال 1999 در نشریۀ اسپریت منتشر شد و مقالۀ آخر با عنوان «یک قطعه» اولین بار در متن فرانسوی این اثر، یعنی در سال 2004 منتشر شد.

«ترجمه» یکی از وجوه اساسی زبان و اندیشۀ انسانی است. اهمیت، ظرافت و پیچیدگی صنعت «ترجمه»، در معادل‌یابی یا برگردان عبارات، معنی و مفاهیم یک زبان به زبان دیگر یا آمیزش دو حوزۀ زبانی در یکدیگر نیست؛ «ترجمه» به مثابه یک هنر، فرایند بازسازی معرفت، میراث و تجارب زبان «مبدأ» در زبان «مقصد» است؛ به عبارت دیگر «ترجمه» نوعی دیالوگ هدفمند و روش‌مند میان دو یا چند «فرهنگ»، «بافت» و «عنصر» زنده است.

ترجمه یکی از وجوه اساسی فلسفۀ پل ریکور است؛ اگرچه تنها در سال‌های پایانی عمرش بود که این موضوع را به گونۀ آشکار در آثارش مطرح کرد.

نزد ریکور دو پارادایم ترجمه وجود دارد: اولی پارادایم زبان‌شناختی مبتنی بر اینکه چگونه کلمات با معانی ـ در یک زبان یا میان چند زبان ـ ارتباط پیدا می‌کنند و دوم پارادایم هستی‌شناختی مبنی بر اینکه چگونه (عمل) ترجمۀ میان «خود» یک انسان با «دیگری» محقق می‌شود؟ در هر دو حالت فرایند «ترجمه» از اصول و قوانین داد و ستد تبعیت می‌کند؛ به تعبیر دیگر در هر یک از این رهیافت‌ها مترجم در ازای به‌دست‌آوردن چیزی، چیزی را نیز به دست می‌دهد.

ترجمه برای ریکور قرارگرفتن در برابر عمل انجام‌شده است و تلاش برای ارائۀ نظریه برای آن هم نوعی عذر بدتر از گناه؛ دلیل اساسی این امر آن است که ترجمه و استدلال برای ترجمه هر دو به واسطۀ زبان و در زبان انجام می‌شود و مترجم در لحظۀ ترجمه هم چیزی به دست می‌آورد و هم از دست می‌دهد. تفطن و دانایی نسبت به این برد و باخت از سوی مترجم، عمل او را به نوعی «وظیفه» تقلیل و شاید هم ترفیع دهد.

نزد ریکور ترجمه در دو سطح اتفاق می‌افتد: یکی ترجمه از زبانی به زبان دیگر و دیگری ترجمه درون یک زبان که عبارت است از فهمیدن و اندیشه‌کردن و تأمل در حوزه‌های مختلف زبان و در نهایت رسیدن به یک معنا و چون ترجمه در دو سطح اتفاق می‌افتد، ترجمۀ سطح دوم ضرورتاً با ترجمۀ سطح اول همراه است. هر خواننده متنی، متن را برای خود و بر اساس زبان خود ترجمه می‌کندو متنی که توسط مترجم از زبانی به زبان دیگر ترجمه شده، به وسیلۀ خواننده باز ترجمه می‌شود؛ بنابراین هر خواننده‌ای ـ هر انسانی ـ به دلیل زبان‌داری و داشتن یک زبان، فی نفسه و همواره یک مترجم است.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

دیباچه؛ مقدمۀ دکتر جهانگیر معینی؛ مقدمۀ مترجم؛ مقدمه: فلسفۀ ریکور در باب ترجمه: ریچارد کرنی؛ بخش اول: ترجمه به مثابه چالش خوشبختی و منبع آن؛ بخش دوم: پارادایم ترجمه؛ بخش سوم: یک قطعه: ترجمۀ امر ترجمه‌ناپذیر؛ یادداشت‌ها.