معرفی کتاب

ناصر فرزند خسرو در سال 394 هجری در یکی از نواحی بلخ در کنار یکی از شاخه‌های رود جیحون، یعنی روستای بسیار خرم قبادیان در روزگار حکمرانی سلاطین غزنوی بر خراسان در خانواده‌ای محتشم ـ ظاهراً مشاغل دیوانی داشتند ـ زاده شد. او خود دربارۀ تاریخ تولدش سروده است:

بگذشت ز هجرت پس سیصد و نود و چار                                بنهاد مرا مادر بر مرکز اَغبَر

یکی از نخبگان و برجستگان تاریخ ادب و فرهنگ ایرانی، ناصرخسرو قبادیانی است. ناصرخسرو در میان دانشمندان و ادیبان و شاعران پارسی، ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد که او را از دیگران ممتاز می‌کند. او که خود روزگاری در دربار شاهان، به شغل دبیری اشتغال داشته و در مدح آنان شعر می‌سروده و ایام خویش را به خوش‌گذرانی و باده‌گساری می‌گذرانده، به سبب چالش‌های فکری، دگرگون می‌شود و از دربار می‌گریزد و راه جدیدی را در پیش می‌گیرد و کسانی را که با زهد عمار و ابوذر شعر خود را ستایش‌نامۀ سلطان محمود غزنوی می‌کرده‌اند، می‌نکوهد.

وی در پی این دگرگونی و برای یافتن و به اختیار برگزیدن، راه سفری دراز را در پیش می‌گیرد و سرانجام مذهب و اعتقاد خویش را تغییر می‌دهد و روشی نو در زندگی پیشه می‌کند و پس از اینها به زادگاهش خراسان بازمی‌گردد. او در این حال دیگر دبیری نیست که در مجالس شاهان و وزیران به سر برد و روزگار را به خوشی سر برد؛ بلکه مبلّغ آیین و روشی دیگر برای زیستن است. حاکمان و عالمان خراسان، پیام تازۀ ناصرخسرو را ناپسند می‌شمارند و تبلیغ آن را روا نمی‌دارند و در برابر وی می‌ایستند و او را به سرزمینی دور از خراسان می‌رانند؛ اما وی بیکار نمی‌نشیند و با نگارش کتاب و سرودن شعر، مذهب و آیین برگزیده‌اش را تبلیغ می‌کند و به همگان می‌شناساند.

این تحولات و دگرگونی‌ها و برگزیدن مذهب و آیین نو و استقامت بر سر آن و تحمل سختی دوری از زادگاه و خویشان، شخصیت ناصرخسرو را از بسیاری از ادیبان و شاعران دیگر متمایز می‌کند. این امر در کنار آثار منثور فراوانی که ناصرخسرو دربارۀ مذهب برگزیده‌اش نگاشته و همچنین تفاوتی که در مضامین شعری او با دیگر شاعران یافت می‌شود، سخن‌گفتن از او را دشوار می‌گرداند.

در این کتاب از ناصرخسرو و زادگاه و تحصیلاتش، از سفر و سفرنامه‌اش، از گرویدن او به مذهب اسماعیلی و تبلیغ این مذهب، از اسماعیلیه و اسماعیلیان، از سختی‌های زندگی ناصر، از زندانی‌شدنش در یمگان و از شعر و نثر و تعالیم و پندهای او سخن رفته و همۀ تلاش و کوشش نگارنده بر این بوده که آنچه می‌گوید، مستند به اقوال ناصر باشد، نه چیزی که خود به سخنان او بیفزاید و نه چیزی بکاهد.

فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:

زندگینامۀ ناصرخسرو: زادگاه و تحصیلات ناصرخسرو، سفر ناصرخسرو و سفر‌نامه‌اش، گرویدن ناصرخسرو به مذهب اسماعیلی، اسماعیلیان و فاطمیان، تأویل‌گرایی ناصرخسرو، ناصرخسرو مبلّغ اسماعیلیه، زندانی یَمگان.

آثار ناصرخسرو: نگاهی به برخی از آثار منثور ناصرخسرو: زادالمسافرین، خوان‌الاخوان، وجه دین؛ شعر ناصرخسرو: اهل بیت پیامبر در شعر ناصرخسرو، احادیث معصومان در شعر ناصرخسرو، حکایت و تمثیل در شعر ناصرخسرو؛ ناصرخسرو و دیگر شاعران.

نگاهی به تعالیم و آموزه‌های ناصرخسرو: ستایش خرد، ارزش دانش، جایگاه دین، ارزش سخن، هم‌نشینی، قضا و قدر، پندهایی دیگر، سخن آخر.