معرفی کتاب

«به نام خداوند جان و خرد» تنها آغاز یگانه‌پرستانۀ شاهنامه و نمود گزارد ادب مسلمانی فردوسی نیست، بلکه فشردۀ جان و مغز نغز جهان‌بینی اوست. همنشینی دو واژۀ جان و خرد در نخستین بیت شاهنامه و یادکرد پروردگار یکتا تصادفی نبوده است. فردوسی شاعری واژه‌باز و قافیه‌بند نیست که برای پرکردن ظرف سخن از مظروفی نسنجیده یاری جوید، آن هم در پیشانی کتاب خویش، پس او نیک می‌داند که چه می‌جوید و چه می‌گوید.

شاهنامۀ فردوسی سینه‌ای به فراخی تمدن اسلامی دارد و با گونه‌ای خاصیت آینگی بسیاری از گوناگونی‌های این تمدن ژرف و فراخ را در خود بازتابانیده است. بسیاری از ابیات حکمی صاحب سخن خوشگوی و حکیم‌النفس شیرین‌سخن، فردوسی توسی به ویژه از سدۀ هفتم هجری به این سو مایۀ آرایش و دلاویزی نگارش‌های پارسی بوده است.

از یک دیدگاه آغاز تا پایان شاهنامه همه اندرز و یکپارچه پند است. جان‌مایه‌های همۀ داستان‌ها و درونۀ هر یک از شاهان و پهلوانان و مردان و زنان شاهنامه و مغز هر رخداد، نهادی اندیشگی را فرو می‌نمایاند. نمونه‌ای از این دست دو داستان رستم و سهراب و سیاوش در یک رویۀ داستانی بلند از چون و چند و کارکرد آن به شمار می‌روند. در این وریه با کلیدواژۀ «آز» می‌توان هر دو داستان را کالبدشکافی و ژرفاشناسی کرد.

شاهنامه سراسر فراخنای حکمت و اندیشه و اندرز است. رفتارها، پندارها، گفتارها، رزم‌ها، بزم‌ها و در یک سخن همه چیز تحت سیطرۀ شگفت یک سامان بزرگ حِکمی و اندیشگی و اندرزی است. شخصیت یکایک پهلوانان رویه‌های آشکار تربیتی و اخلاقی دارد.