معرفی کتاب

سعدالدین محمود ابن عبدالکریم یحیی شبستری در نیمۀ دوم قرن هفتم هجری در شبستر به دنیا آمد. ناحیۀ اَروَنَق و اَتراب که شبستر مرکز آن به شمار می‌رود، در شمال غربی تبریز و شمال دریاچۀ ارومیه قرار دارد. اطلاعات از زندگی وی بسیار اندک است و شرح حال‌نویسان و مورخان به کوتاهی هر چه تمام‌تر از شرح احوال او گزارش داده‌اند. در آثار خود شیخ نیز جسته و گریخته می‌توان مطالبی دربارۀ خود او به دست آورد. از جمله در مقدمۀ منظومۀ سعادت‌نامه به نام و نشان خود چنین اشاره کرده است:

چون که دیدم در او سعادت نام                                 کردمش نامۀ سعادت نام

بود و باشد به طالع مسعود                                       ابتدا سعد و عاقبت محمود

ای که کردی در این کتاب نظر                                 به دعایی مرا به یاد آور

که بر ابن‌کریم رحمت باد                                        حشر او با مهین امت باد

بیشتر تذکره‌نویسان سال وفات شبستری را 720 قمری و مدت زندگی او را 33 سال نوشته‌اند. بر این اساس تولد او باید حدود 687 قمری، یعنی ایام پادشاهی ارون‌خان مغول اتفاق افتاده باشد.از خاندان شیخ اطلاع دقیقی در دست نیست؛ اما از قرائن ضعیف چنین استنباط می‌شود که احتمالاً زن و فرزند داشته است. از نوادگان و بازماندگان او از شخصی به نام شیخ عبدالله شبستری زاده که شاعر بوده و نیازی تخلص می‌کرده یاد شده است. بنا بر اظهار خود شیخ محمود او برای کسب دانش توحید به سفرهای زیادی در اقصی نقاط سرزمین‌های اسلامی آن روزگار رفته بود. وی در طی این سفرها به ملاقات عالمان و عارفان بزرگی نایل آمد. وی پس از این سیر و سفرهای دور و دراز سرانجام به تبریز بازگشت و رحل اقامت در این شهر افکند. تبریز مقارن این ایام شهری مهم و در اوج شکوه و ترقی خود بود و عالمان و عارفان بزرگی در آن مقیم بودند.

شهرت شبستری به واسطۀ گلشن راز است که آن را در سال 717 قمری در قالب مثنوی و در پاسخ به سؤالات امیر حسینی هروی دربردارندۀ 1004 بیت سروده است. گلشن راز در حکم تبیین و گزارشی است از اندیشه‌های عرفانی محی‌الدین عربی که با ذوق و ذهن و زبان شیخ محمود بیان شده است.

سعادت‌نامه دیگر اثر شیخ شبستری است که منظومه‌ای است در زمینۀ مسائل کلامی و وی ضمن مطرح‌کردن مباحث اهل کلام و نقد آراء بعضی از متفکران و متکلمان و رد عقاید برخی از فرق و مکاتب به رسم عارفان دربارۀ هر موضوع با عناوین «علم الیقین، عین الیقین و حق الیقین» بحث می‌کند.

فهرست مطالب این کتاب بدین شرح است:

مقدمه؛ فصل اول: نگاهی به شرایط تاریخی و اجتماعی ایران مقارن ایام حیات شیخ محمود شبستری؛ فصل دوم: زندگی و تکوین شخصیت؛ فصل سوم: معرفی آثار و خطوط کلی افکار؛ آثار منسوب به شبستری.